چالشها و استراتژیهای مدیریت طیور ، تحت شرایط استرس زای محیط

مقدمه :

پیشرفتهای ژنتیکی در پرندگان صنعتی برای ما پرندگانی را با بیشترین رشد و پتانسیل بالای تولیدی فراهم کرده است . این تولیدات حساس ، بدون غذای مناسب و کافی و همچنین بدون شرایط زندگی ایده آل توانایی بروز پتانسیلشان را ندارند . فاکتورهای فیزیکی زیادی مانند :

هوا ، اجتماع ، دما ، رطوبت ، نور ، آب ، ذرات معلق در هوا ، صداها ، فضولات و... میتوانند باری محیط زندگی طیور نگران کننده بوده و حتی شرایط زندگی برای طیور را لحظه به لحظه سخت و سخت تر نماید . این شرایط استرس زا بصورت تک به تک و یا حتی گروهی اثرات خود را بر روی عملکرد فیزیولوژیکی طیور نشان میدهد .

این اثرات میتوانند بر روی : پذیرش غذا ، رشد ، بازده تولید و توانایی زنده ماندن پرندگان تاثیر بسزایی داشته باشند . این چالشها میتوانند با راه ها و فاکتورهایی که توسط مدیران فارمها ویا تولید کنندگان اعمال میشوند بهبود یابند . کاربرد این فاکتورها و راه ها در این مقاله مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت .

معرفی :

تاثیرات مشترک تمامی وضعیتهای محیطی و خارجی بر روی رشد ، تولید محصولات ، رفتار و واکنشهای فیزیولوژیکی حیوانات به تاثیرات محیطی باز می گردند . با گذشت زمان ، پیشرفتهای ژنتیکی این امکان را فراهم آورده است تا رشد و پتانسیل تولید در طیور برای رسیدن به بالاترین سطح مورد بررسی قرار بگیرند . برای رشد و پیشرفتهای ژنتیکی فرصت کمی وجود دارد .

با تلاش متخصصان تغذیه ، نیازهای تغذیه ایی این دامهای از لحاظ ژنتیکی بی نظیر با دقت کامل برای حفظ بیشترین میزان رشد و تولید مشخص گردیده است . بهرحال ، در تعادل و تعامل ژنتیک ، محیط و تغذیه تنها تدارک و تهیه محیط ایده آل برای این پرندگان حساس توسط تولید کنندگان این امکان را به آنها میدهد که از امکانات ژنتیکی بهره مند شده و بهترین بهره را از غذایی که به طیور میدهند ببرند . ولی متاسفانه محیط توسط اکثر تولید کنندگان ( همان کسانی که بطور جدی به توصیه متخصصان گوش فرا نداده و جامه عمل نمی پوشانند ) نادیده گرفته میشود .

در صنعت طیور محیط ، نزدیکترین محلی است که میتوان در اطراف طیور یافت . این محیط شامل فاکتورهایی نظیر اجتماع ، هوا ، دما ، رطوبت ، نور ، آب ، غذا ، ذرات معلق در هوا ، صدا و فضولات میباشد . تمامی این فاکتورها دقیقا مورد تحقیقات قرار گرفته اند ، به بحث و مناظره گذاشته شده اند و پیشنهادهایی برای بهترین ترکیب ممکن بمنظور فراهم نمودن یک محیط زندگی ایده آل داده شده است .

در کشورهای گرمسیری مشکل فارم هایی که از اطراف باز میباشند ، عموما تغییرات و نوسانات دائمی میباشد . در محیطهایی که بخوبی محصور نشده باشند ، مدیریت ایده آل فاکتورهای یک گانه یا چندگانه نمی توانند راه حلی برای برخی از مشکلات بوجود آمده باشد زیرا ، در اینگونه محیطها مدیریت بصورت ایده آل امکانپذیر نیست . بعبارت دیگر این شرایط استرس زا ، شرایط زندگی پرندگان را سخت و طاقت فرسا کرده و برای رشد ، ضریب تبدیل غذایی ، بازده تولید و توانایی بقای آنها زیان بخش میباشد .

برخی از این فاکتورها مانند جامعه ، نور ، صدا ، میزان ذرات گرد و غبار در هوا ، فضولات و میزان هوا در درجه پائین تری از اهمیت قرار داشته و با تنظیمات جزئی قابل اصلاح میباشند .

بهرحال ، دما و رطوبت در درجات بالایی از اهمیت قرار دارند که برای جلوگیری از وارد کردن خسارتهای عظیم اقتصادی از جانب آنها بایستی بصورت مناسبی مدیریت شوند . شناسایی این فاکتورها و اتخاذ یک استراتژی مناسب برای حداقل کردن ضررهای اقتصادی تحت این استرسها همیشه کار پرچالشی برای تولید کنندگان و مدیران بوده است .

استرس مربوط به جمعیت :

استرس جمعیت در نتیجه جمعیت بیش از حد و عدم رشد همگانی گله میباشد که سبب کمبود غذا و آب به میزان مورد نیاز میشود . این استرس ، یکی از استرسهایی است که اغلب نادیده گرفته میشوند و برای همین سبب تاثیر زیادی بر روی بازده تولید و پاسخ فیزیولوژیکی میشود . این استرس ممکن است در لایرهایی که در قفسهای چندگانه پرندگان مسکن داده شده اند و یا در برویلرهایی که در آغلهای محدود و کوچک بصورت فشرده جاداده شده اند دیده شود .

با کاهش فضا به ازای هر پرنده و یا افزایش جمعیت به ازای فضای مشخص ، قدرت و میزان بهره وری تولید پائین می آید . مهمترین پاسخ پرندگان نسبت به استرس جمعیت ، جریان یافتن یک مکانیسم دفاعی است که طی آن ترشح کورتیکوسترون از غده آدرنال افزایش می یابد . کوئلبک و کین در سال 1984 دریافتند که تولید تخم مرغ ، توانایی بقا و میزان وزن بدن پرندگانی که در طبقات نگهداری میشوند در مقایسه با پرندگانی که در قفس نگهداری میشوند کاهش می یابد .

کوآباسیلار و آکسای نیز در سال2004 میلادی دریافتند که نگهداری پنج پرنده در هر قفس میزان تولید را کاهش میدهد ، ولی تفاوتی در پارامترهای استرس میان شرایطی که سه مرغ در هر قفس قرار می گیرند ، یا شرایطی که یک مرغ در یک قفس قرار می گیرد وجود ندارد .

بدین ترتیب تعداد مرغهایی که در هر قفس نگهداری میشوند و نوع محیط پرورش ( استفاده از قفس یا طبقه ) بر میزان تولید و پاسخ فیزیولوژیکی به عامل استرس تاثیر گذار میباشد . در نتیجه در فعالیتهای تجاری نبایستی جمعیت داخل قفسها زیاد باشد و همچنین بایستی با توجه به جمعیت ، آب و غذای کافی در اختیار طیور قرار گیرد .

استرس مربوط به نور :

میزان نور مناسب در محل نگهداری طیور ، یکی از ابزارهای مدیریتی میباشد که در کشور ما اغلب مورد توجه قرار نمیگیرد . مدیریت مناسب نور محیط پرندگان میتواند سبب رشد میزان تولید تخم مرغ در مرغهای تخم مرغ و همچنین سبب افزایش رشد برویلرها و بوقلمون شود .

بعبارت دیگر ، تحریک نامناسب نور سبب توقف تولید تخم مرغ و رشد میشود . معمولترین تاثیر فیزیولوژیک نور بر روی رشد پولتها و همچنین بلوغ جنسی میباشد . بلوغ جنسی در پولتهای لگهورن و برویلرها با افزایش طول روز بهبود می یابد . خاموشیهای ناگهانی و نابه جا سبب بروز مشکلاتی در لایرها میشود . اگر طول روز کم شود ، بلوغ در پولتها به تعویق می افتد .

عملا تحت کاهش دوره نوردهی و یا نوردهی دائم بلوغ پولتها کاهش می یابد . علاوه بر طول دوره نور ، شدت نور نیز مهم است . شدت زیاد نور ممکن است سبب پرریزی و سایر مشکلات وابسته در پولتها ، تخم گذارها ، برویلرها و بوقلمونهای بالغ در شرایط نور کنترل نشده شود . شدت نور زیاد در محل زندگی جوجه ها سبب ایجاد مشکلاتی در بقای جوجه ها در روزهای اول زندگی آنها میشود . همچنین بازده تولید و پاسخهای فیزیولوژیکی طیور بشدت تحت تاثیر نور و برنامه های نوری قرار دارد .

در صورت امکان ، استفاده از امکانات کنترل میزان نور مفید خواهد بود . پرورش دهندگان برویلر ، در صورت استفاده از تجهیزات کنترل نور به مزیتهایی مانند : کنترل بهتر بلوغ جنسی ، کاهش مصرف غذا ، یکدست بودن گله دست یافته و از این طریق میتوانند صرفه جویی های اقتصادی زیادی بکنند .

در برخی بخشهای نگهداری برویلرها نور بصورت ممتد و در یک دوره طولانی 23 تا 24 ساعته روشن میباشد . پرندگان به استراحت نیاز دارند . نوردهی طولانی سبب وارد آمدن استرس در شرایط خرابی نور میشود ، زیرا در این شرایط پرندگان عصبی میشوند و این استرس سبب افزایش سطح کورتیکوسترون در خون شده و این شرایط سبب تلفات بالایی میشود . نوردهی متناوب ( نه پشت سرهم ) مورد آزمایش قرار گرفته است و مشخص شده است که این شرایط نوردهی بازده تولید را بالا برده و آرامش و آسایش پرندگان را بهتر فراهم میکند .

جنبه دیگر تحقیقات اخیر ، تاثیر نوع رنگی نورها بر عملکرد و آسایش طیور بوده است . علت گسترش استفاده از لامپهای رنگی تنها صرفه جویی در مصرف میزان برق نبوده است ، بلکه بهبود بازده تولید و آسایش پرندگان سبب این امر شده است .

رودنبرگ در سال 2004 گزارش داده است که نور زرد سدیمی و همچنین نور آبی – سبز سبب کاهش چربی سینه میشود . همچنین از دیگر اثرات مثبت این نور میتوان تاثیرات مثبت آن بر روی زخمهای پا و در نتیجه بهبود عمل راه رفتن را ذکر کرد . همچنین تحت نور قرمز بوقلمونها و مرغها رشد کمتری خواهند داشت ، فعالیت بیشتری خواهند داشت و همچنین رفتار ستیزه گری آنها در این نور نسبت به نورهای آبی و سبز بیشتر میباشد . نور قرمز سبب تحریک جنسی بیشتر میشود ، در حالی که نور آبی اثرات آرامش بخش دارد .

دالیوال و نگرا در سال 2004 میلادی هیچگونه تاثیر بامعنایی را در نورهای رنگی در رشد و FCR بلدرچین مشاهده نکردند ، ولی میزان تولید تخم مرغ و وزن تخم مرغ با نور سفید فلورسنت بیشتر بود و همچنین تولید تخم مرغهای بارور نیز در روشنایی نور زرد بیشتر بود .

استرس مربوط به آب :

آب ورودی به بدن بستگی به غذای ورودی به بدن دارد . هرگونه کاهش در میزان مصرف آب ، بدلیل عدم تامین آب و یا کمبود فضای آبخوری بوجود می آید . تغییر اندازه یا محل غذاخوری و آبخوری بستگی به سن ، نوع مرغها ، فصل و میزان محدودیت آب دارد .

آب بایستی از محل سالمی تهیه شده ، بهداشتی و تازه باشد . بنابراین آب از مواردی است که به رسیدگی زیادی نیاز دارد . بخصوص دمای آب در تابستان از اهمیت ویژه ایی برخوردار است . هرگونه آلودگی در آب برروی بازده تولید تاثیرگذار میباشد .

برای بهبود ضریب تبدیل غذایی ، سیستمهای بسته آب پیشنهاد میشود . در این سیستمها ، آب از آلودگیهای باکتریایی و سایر آلودگیها ، نظیر گرد و غبار ، پس مانده های غذا و ذرات مدفوع در امان میباشد . موارد ذکر شده فاکتورهای اساسی میباشند که رعایت آنها سبب کاهش شیوع بیماریهای اسهالی میشود .

ممکن است که تلاش و رسیدگی بیشتری برای نگهداری مناسب سیستم آب نیاز باشد ، ولی باید توجه کرد که این رسیدگی ها در بازده غذایی تاثیر بسزایی دارد .

استرس ناشی از صدا :

همیشه پیشنهاد شده است که محل پرورش طیور بایستی دور از نواحی پرسروصدا مانند جاده های اصلی و صنایع مکانیکی سنگین برپا شود . ولی میتوان تعداد زیادی از فارمها را دید که این پیشنهاد را نادیده گرفته اند .

نصب ژنراتور برق در یک محل نامناسب در فارم میتواند منبع بسیار بزرگی از ایجاد سروصدا باشد . مدارکی وجود دارد که نشان میدهد مرغها در مکانهای پرسروصدا غذای کمتری را مصرف میکنند که نتیجه آن کاهش میزان وزن و همچنین کاهش بازده غذایی میباشد .

این اثرات بعنوان واسطه ایی برای تغییراتی عملی در سیستم خارجی بدن طیور میشود . برخی از این تغییرات در سیستم خارجی بدن عبارتند از : تغییرات در اعصاب ، اندوکرین و سیستم گاسترواینتستینال میباشد . این تغییرات سبب تسکین استرس بوجود آمده می شوند .

در فارمهای کوچک که محیط پرورش ، یک فاکتور محدودکننده است کاهش استرس صدا ممکن است که یک رویکرد عملی نباشد . در اینگونه موارد نصب صداگیر و یا قراردادن وسایل صداساز در خارج از محیط قابل بررسی خواهد بود .

منبع : Featured Poultry Articles At Poulvet.com

تهیه ، تنظیم و ترجمه :

علیرضا گائینی ، دانشجوی رشته دکترای دامپزشکی ، دانشگاه آزاد اسلامی ، واحد گرمسار .

شهریور ماه یکهزار و سیصد و هشتاد و چهار .