علل ایجاد بستر خیس در طیور
علل ایجاد بستر خیس در طیور یکی از مواردی که پرورش‌دهندگان طیور و بویژه طیور گوشتی در طی دوره پرورش با آن مواجه میشوند وجود بستر خیس میباشد . عوامل مدیریتی ، تغذیه‌ای و بیماریها می‌توانند سبب بروز این مشکل شوند . بستر خیس را که علت آن بروز اسهال در گله میباشد نباید با آنتریت و یا تورم روده اشتباه نمود .
اسهال عارضه‌ای است که مدفوع حالت آبکی داشته باشد ، درصورتیکه آنتریت عبارت از تورم بافت مخاطی روده در اثر عواملی مثل کوکسیدیوز و غیره میباشد .
در حالت طبیعی مدفوع با منشاء روده‌ای در طیور دارای رنگ حنایی و یا قهوه‌ای با رسوب اورات در سطح آن میباشد که ۱۲ تا ۱۶ بار در شبانه‌روز تخلیه می‌گردد . مدفوعی که منشاء آن از سکوم باشد دارای رنگ قهوه‌ای تیره ، بصورت نیمه مایع و معمولاً یک یا دو بار در شبانه‌روز دفع میشود که این نوع مدفوع نیز نباید با مدفوع اسهالی اشتباه گردد . مدیریت و رابطه آن با بستر خیس در طیور بستر در طیور باید در سطح و عمق آن از نظر قوام و چسبندگی یکسان باشد .
در شرایط مدیریتی مناسب و سلامت گله ، باتوجه به سن ، رطوبت بستر میتواند بین ۱۰ تا ۳۰ درصد متغیر باشد ، اگرچه در مناطق گرم و بسیار خشک رطوبت به ۵ درصد نیز ممکن است کاهش یابد .
بستری که دارای چنین شرایطی باشد بعد از چسبندگی در اثر فشردن در بین انگشتان ، بلافاصله ذرات آن از همدیگر جدا خواهند شد که وجود این حالت عدم چسبندگی ناشی از فعالیت باکتری‌های موجود در آن میباشد.
بستری که رطوبت آن بیشتر از ۳۰ درصد باشد بعد از فشردن در دست ، حالت خود را حفظ کرده و ذرات آن از همدیگر جدا نخواهند شد . بستر خیس گاهی به بستری گفته میشود که فقط سطح آن مرطوب و چسبنده میباشد ولی قسمت‌های عمقی آن ممکن است خشک باشد .
در چنین مواردی قسمت‌های سطحی بستر بعد از خشک شدن تشکیل لایه‌ای چسبنده و سفت را میدهد و بعبارت دیگر ، از نظر قـوام و چسـبندگی در سطـح و عمـق ، از یکـدیگر متفـاوت میباشد .
وجود بستر سفت در نقاطی از سالن سبب میشود که طیور تمایلی به نشستن در این محل‌ها را نداشته باشند و لذا بعلت نرسیدن گرمای بدن طیور به این نقاط و عدم فعالیت باکتری‌های موجود در آن ، رطوبت و چسبندگی باز هم بیشتر خواهد شد .
درصورت وجود چنین حالتی در بستر ، با بهبود شرایط مدیریتی و زیروروکردن بستر باید اقدام به رفع این مشکل کرده و درصورت نیاز مقداری بستر تازه اضافه نمود تا مرغ‌ها تشویق به نشستن در آن نقاط شوند . با جلوگیری از ریزش آب در سالن ، تنظیم مقدار و ارتفاع آب‌خوریها و بهبود تهویه می‌توان از تشکیل بستر بهم چسبیده و سفت شده جلوگیری نمود . در میان عوامل مدیریتی ، تهویه میتواند بیشترین نقش را داشته باشد . ۱۰۰۰ قطعه مرغ در شبانه‌روز حدود ۵۰۰ لیتر آب از طریق مدفوع دفع می‌کنند . تهویه ناقص که قادر به تخلیه این مقدار آب از سالن نباشد به آسانی و بویژه در زمستان میتواند سبب بروز بستر خیس و ایجاد چسبندگی در سطح آن گردد . تغذیه و رابطه آن با بستر خیس در طیور فعالیت کلیه در طیور بصورت مداوم و ادرار که بصورت مایع غلیظ موکوسی و حاوی مقدار زیادی اورات است با پوشانیدن سطح مدفوع ، دفع می‌گردد .
مکانیسمی که بنام جریان برگشتی نامیده میشود سبب می‌گردد مقداری از آب و الکترولیت‌ها مجدداً در راست روده جذب شده و تعادل الکترولیتی برقرار گردد .
افزایش مصرف آب صرف نظر از علت آن ، میتواند سبب بروز اسهال ، مدفوع آبکی و بستر خیس گردد که به تعدادی از آنها اشاره میشود :
۱- جیره‌بندی دان و یا ناکافی بودن دان . این مورد بویژه در گله‌های مادر گوشتی که دان جیره‌بندی می‌گردد بوضوح دیده میشود .
۲- کیفیت آب و دان مصرفی از نظر مقادیر سدیم ، پتاسیم و منیزیوم . سدیم و پتاسیم حجم آب بدن را تنظیم می‌کنند .
وجود مقدار زیادی سدیم در آب مصرفی و یا در دان که میتواند بصورت نمک باشد سبب افزایش مصرف آب خواهد شد . وجود پتاسیم اضافی نیز که میتواند ناشی از وجود آن در موادی مثل کنجاله سویا ، ملاس و غیره باشد نظیر سدیم ، سبب افزایش مصرف آب و اسهال خواهد شد . منیزیوم از عناصری است که بعلت وفور آن در مواد اولیه مورد استفاده دان ، به مکمل طیور افزوده نمیشود، معهذا وجود مقدار زیادی از این عنصر در آب ، سبب بروز عارضه اسهال و خیس شدن بستر خواهد شد .
۳- متعادل نبودن جیره از نظر مقدار پروتئین و اضافه بودن و بویژه وجود پروتئین با کیفیت و با قابلیت هضم کم در آن . وجود چنین پروتئینی که بخوبی هضم و جذب نشده باشد در انتهای روده در اثر تخمیر میکروبی ، سبب بروز اسهال می‌گردد . بروز عارضه سوختگی مفصل خرگوشی در نیمچه‌های گوشتی ناشی از وجود مقادیر زیادی پروتئین با قابلیت هضم کم ، نظیر پودرگوشت و ضایعات کشتار گاهی در جیره میباشد .
۴- وجود مقادیر زیادی قند جذب نشده در موادی مثل جو و تغییر فشار اسمزی ناشی از آن در روده ، اسهال بروز خواهد کرد .
۵- تغییر ناگهانی مواد اولیه و فرمول دان نیز میتواند سبب ایجاد اسهال در طیور گردد .
۶- افزودن چربی با کیفیت پائین و غیر قابل هضم از دیگر عوامل بروز اسهال و مدفوع آبکی در طیور میباشد .
۷- ویروس‌ها ، باکتری‌ها تک یاخته‌ایها و مایکوتوکسین‌ها نیز نقش مهمی در ایجاد عارضه اسهال در طیور می‌توانند داشته باشند .
۸- مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها و انواع داروهای ضد میکروبی نیز یکی از علل اصلی بروز اسهال در طیور میباشند.
بروز اسهال ناشی از ترکیبات ضد میکروبی بویژه در کشورهائی که بصورت مداوم از این مواد استفاده میشود یکی از مشکلات این صنعت میباشد که متاسفانه کمتر به آن نیز توجه شده و حتی تصور میشود که با مصرف این ترکیبات بروز اسهال باید کمتر نیز گردد . مصرف ترکیبات ضد میکروبی با تغییر فلور میکروبی روده و ایجاد عدم تعادل بین میکروارگانیزمهای مفید و مضر سبب بروز اسهال میشوند .
عواقب ناشی از وجود بستر خیس در طیور:
۱- افزایش مقدار آمونیاک در سالن که ناشی از تخمیر اوره میباشد .
۲- کاهش مصرف دان ناشی از افزایش آمونیاک و بروز و یا تشدید عوارض تنفسی و مستعد شدن گله به بیماری‌های میکروبی و کلی باسیلوز .
۳- کاهش جذب مواد و کاهش راندمان و عملکرد گله .
۴- مستعد شدن گله به بیماری‌های روده و بویژه کوکسیدیوز .
۵- آلودگی سطح خارجی پرنده ، افزایش تورم مفصل خرگوشی و ایجاد زخم در جناغ سینه که در نهایت منجر به حذف تعداد بیشتری از طیور در کشتارگاه خواهد شد . اداره کل دامپزشکی استان گلستان