اندازه گیری شدت نور و تعریف محیط نوری

اندازه گیری شدت نور و تعریف محیط نوری مترجم : مهندس محمد مهدی ایزدی فر  مبحث نور یکی از جذاب ترین موضوعات در صنعت طیور می باشد. از سال های دور داستان های فراوانی بر پایه تجربیات شخصی و کارهای تحقیقاتی شاخته شده است . اما شناخت درست از نقش نور، مقدار ، مدت نوردهی و رنگ نور داده شده ، هنوز در پرده ابهام می باشد .
نور نقش اساسی در پرورش طیور داشته و تاثیر آن بر تولید به خوبی شناخته شده است . با اینکه پذیرفته شده که بینایی حس غالب می باشد ، اما شناخت کمی از تاثیر محیط های رایج نوری بر رفتار و رفاه ماکیان وجود دارد.  

دو محقق از سه سال پیش تحقیقی را آغاز نمودند که هدف آن بررسی نقش نور در مواردی این چنین بود. آنان به طور منطقی کار خود را از یافتن روشی جهت اندازه گیری دقیق شدت نور و ارائه تعریف محیط نوری سالن های پرورش طیور آغاز کردند. در این مقاله بعضی از یافته های آنان مورد بحث قرار می گیرد . از جمله اینکه اختلاف موجود در حساسیت مرغ ها به نور موجب تفاوت شدت نور اندازه گیری شده به روش عادی و شدت نور ادراک شده توسط پرنده دارد ، و اینکه ادراک پرندگان از نور داخل سالن بسیار متفاوت با ادراک انسان می باشد .

حساسیت به رنگ ها

سیر تکاملی ماکیان و انسان بسیار متفاوت بوده ، به عنوان مثال تشابه ساختار مغز ماکیان به مغز خزندگان در مقایسه با پستانداران بیشتر است . این موضوع دلیل بسیار خوبی در ایجاد شک به وجود تفاوت بین توانایی بینایی انسان و مرغ ها است . در واقع با توجه به توصیف دقیق تفاوت های سلولی و بیوشیمیایی (دستگاه بینایی پرندگان و انسان ) شک به وجود تفاوت در ادراک رنگ از اعتبار بیشتری برخودار می گردد . حساسیت مرغ ها به رنگ نور واجد اهمیت کاربردی نیز می باشد ، چرا که اندازه گیری شدت نور بر همین اساس صورت می پذیرد . در واقع آنچه که به عنوان ((نور قابل مشاهده)) شناخته می شود ، تنها بخش کوچکی از طیف بسیار وسیع امواج الکترومانیتیک با طول موج های  متفاوت می باشد . این بخش از طول موج های قابل تشخیص برای چشم شامل محدوده کوچکی بین ۴۰۰ تا ۷۰۰ نانومتر می باشند . هنگامی که تمام طول موج ها به صورت مشخصی با یکدیگر آمیخته شوند ، نور بدست آمده نور سفید یا نور طبیعی روز نامیده می شود. با تغییر اندک در ممزوج طول موج ها ، نور بدست آمده ، رنگ اندکی به خود خواهد گرفت . به طور مثال لامپ های تنگستن (Incandescent) غالبا ته رنگ قرمز داشته ، اما ته رنگ لامپ های فلورسنت به آبی متمایل می باشد . با توجه به شکل ۱ ، علت این امر تولید بیشتر امواج با طول موج طویل (و متمایل به قرمز ) در لامپ تنگستن و تولید امواج آبی و سبز توسط لامپ فلورسنت می باشد .

تفاوت حساسیت ماکیان و انسان

شدت نور ادراک شده توسط انسان ـ که با واحد آشنای لوکس و دستگاه لوکس متر سنجیده می شود ـ مرغ ها و دیگر جانوران ، برآیندی از طول موج نور تولید شده از منبع نوری و حساسیت هر حیوان به طول موج های مختلف می باشد .شکل دو بیانگر حساسیت نسبی یک انسان به عنوان ناظر و استاندارد، به طول موج های مختلف و اطلاعات جمع آوری شده از آزمایشات رفتار شناسی ماکیان می باشد (در واقع استفاده از لامپ های فلورسنت بسیار اقتصادی تر از لامپ های تنگستن می باشد ، زیرا این لامپ ها طول موج هایی را تولید می کنند که انسان نسبت به آن حساسیت بیشتری دارد. لامپ های تنگستن به طور عمده طول موج های سرخ و فرو سرخ و نیز حرارت را منتشر می سازند)

از شکل ۲ آشکار است که ماکیان حساسیت متفاوتی با انسان دارند . در نتیجه اندازه گیری شدت نور بر حسب لوکس تخمین دقیقی از شدت نور ادراک شده توسط ماکیان بدست نمی دهد . زیرا در واحد لوکس منحنی حساسیت انسان ملاک قرار گرفته است . به همین دلیل محققان واحد لوکس (Clux) را به عنوان جایگزین پیشنهاد کرده اند . با استفاده از این روش از دو لامپ فلورسنت و تنگستن ، که شدت نور تولیدی آنها بر حسب لوکس مشابه است ، چنین به دست می آید که طیور لامپ فلورسنت را ۳۰درصد درخشان تر از لامپ تنگستن درک می کنند. این موضوع مخصوصا در مواقعی که پرندگان از یک سالن به سالن دیگر و با سیستم روشنایی متفاوت منتقل می شوند، یا هنگامی که شدت نور سالن های مختلف مورد مقایسه قرار می گیرد ،یا هنگامی که نوع لامپ های داخل سالن تغییر می کند و همین طور هنگامی که قوانین و مقررات شدت نوری مشخصی را توصیه می کنند ، کاملاً قابل مشاهده می باشد . به عنوان مثال حداقل شدت نور تعیین شده در انگلستان با استفاده از لامپ های تنگستن و فلورسنت معادل ۵ لوکس تعیین شده ، در حالی که مرغ ها در این حالت نور لامپ های تنگستنی را تنها معادل ۵/۳ لوکس ادراک می کنند . این تفاوت در ادراک نور هنگام استفاده از لامپ هایی که طول موج نور منتشره آنها متفاوت تر باشد ، تشدید خواهد شد.

دامنه وسیع تر بینایی مرغ ها

شکل ۲ بیانگر بعضی ویژگی های دیگر نیز می باشد. در وهله اول آنکه مرغ ها برخلاف انسان ، قادر به دیدن طول موج های فرابنفش (بیش از ۳۲۰ و کمتر از ۴۰۰ نانومتر ) هستند . این موضوعی است که در همه سالن های بسته با شرایط محیطی قابل کنترل مورد غفلت قرار می گیرد . نقش این موضوع در رفتار جفت گیری گله مادر گوشتی مورد بحث قرار گرفته است ، ولی نباید تاثیر آن در فراهم آوردن امکان شناسایی منابع بالقوه غذایی از نظر دور بماند.بعلاوه بعضی از موارد مشابه مانند جهت یابی و تشخیص فصل که در نور معمولی چندان واضح نیستند ، در نور ماورای بنفش کاملاً آشکار می باشد. با این وصف با توجه به عدم وجود اشعه ماورای بنفش در سالن های مرغداری ، انتقال سیگنال های رفتاری و اجتماعی که بواسطه وجود این پرتوها منتقل می شوند، مختل شده ، رفتار و رفاه پرنده تحت تاثیر قرار خواهد گرفت . در وهله دوم مرغ ها در هیچ طول موجی حساسیت کمتری از انسان ندارند .این موضوع به آن معناست که هیچ نور خاصی وجود ندارد که انسان در آن قادر به دیدن بوده ، اما مرغ ها نسبت به آن کور باشند.به عنوان مثال با توجه به آرام بودن مرغ ها در نور آبی از آن جهت گرفتن مرغ ها و بارگیری استفاده می گردد . در واقع نتیجه بخش بودن این تدبیر دلیل دیگری به جز کور بودن مرغ ها در نور آبی دارد. شاید نور آبی نسبت به نور معمولی سالن ها کمتر درخشان بوده و یا اینکه تاثیر آرامبخش بر مرغ ها داشته باشد .

در وهله سوم شاید با وجود آن  که نور داخل سالن در نظر انسان سفید می باشد ، مرغ ها آن را رنگی ببینند . به همین علت ممکن است ادراک اطلاعات یا سیگنال هایی که به واسطه طول موج های مشخصی منتقل می شوند ، بسیار تشدید و یا به شدت تضعیف شوند.

قدرت بازتاب پرها

در آزمایش دیگری قدرت بازتاب نور از پر سویه های بومی و تجاری اندازه گیری شد.حتی با اینکه رنگ پرهای این سویه ها از دید انسان بسیار متفاوت بود ،با بررسی دقیق تر و نزدیک ، مشابهت هایی دیده شد . تمامی پرها نورهای سرخ و بنفش را به خوبی منعکس می کردند . بازتاب نور تعیین کننده رنگ شی ء می باشد . برگ ها از آن جهت سبز به نظر می رسد که تنها طیف سبز را بازتاب داده و بقیه طول موج های قابل دیدن را جذب می نمایند. میتوان انتظار داشت که نور فرابنفش یا قرمز بخشی از فرآیند تشخیص همنوع (یا یک پرنده خاص ، ویا پرنده دیگر ویا ویژگی خاص یک پرنده دیگر مثل رابطه غالب و مغلوبی ) را تشکیل دهد . در صورت صحت این امر احتمالاً بعضی از نورها چنین سیگنال هایی را به نحو بهتری منتقل خواهند نمود. به عنوان مثال لامپ های تنگستن موجود انتقال بهتر اطلاعاتی که توسط نور قرمز منتقل می شوند ، می گردد ; اما در انتقال اطلاعات مرتبط با نور فرابنفش اخلال ایجاد می کنند . همچنین مشاهده شد که پرندگان از لحاظ (قدرت ) بازتاب نسبی و درخشش (brightness) بسیار متفاوت میباشند . این احتمالا به آن معناست که مرغ ها که از دید انسان کاملا مشابه یکدیگر میباشند ، ولی از دیدخودشان به شدت رنگی و یا متمایز بوده و این امر آنها را در شناسایی یکدیگر کمک می کند .

نوردهی در آینده

محققین به گوناگونی و تفاوت شدت نور در داخل سالن پرورش علاقه مند می باشند .شدت نور با افزایش فاصله از منبع نوری به طور تصاعدی کاهش می یابد .(قانون عکس مجذور : در فاصله ۱۰ متری از منبع نور نسبت به فاصله ۵ متری شدت نور در واحد سطح ۲۵/۱ می باشد )

بر همین اساس با تغییر فاصله طیور نسبت به منبع نوری و یا جابجایی آنها ، شدت نور به طور قابل توجهی تغییر می نماید . به طور مثال در یک قفس چهار طبقه مرغ تخمگذار ، مشاهده شده که شدت نور در قفس های (بالایی ) و نزدیک به منبع نوری ۲۷۰ لوکس بوده و این میزان ۱۷۰برابر درخشان تر از شدت نور معادل ۶/۱ لوکس در دورترین قفس ها از منبع نوری می باشد. انتظار می رود که شرایط نوری این دو محدوده تاثیر قابل توجهی بر ادراک و شناخت پرندگان از محیط و یکدیگر گذاشته و این موضوع فارغ از تاثیری است که بر عملکرد تولیدی آنها می گذارد . هنگامی که پرندگان نسبت به منبع نوری در یک فاصله پرورش داده می شوند ـ مثل پرورش جوجه گوشتی و یا مرغ تخمگذار بر روی بستر ـاختلاف شدت نور کاهش بسیار زیادی خواهد داشت .

با شناخت نحوه ادراک رنگ توسط جوجه ها می توان از طول موج های نور تولید شده از سیستم های عادی نوردهی و طول موج های منعکس شده از پر و پوست جوجه ها ، جهت شناسایی تاثیر محیط نوری بر جریان اطلاعات اجتماعی بین مرغ ها استفاده نمود.