محاسبه روشنائی نور

 تئوری الکترومغناطیسی:اشعه نورانی به صورت امواج الکترومغناطیسی با سرعت 300000 km/sec از منبع نور منتشر میشود.

امواجی  که دارای طول موجی بین 400 تا800 نانو متر هستند قابل رویت هستند

طیف نور:رنگهائی که در نور طبیعی قابل رویت هستند طیف نور را تشکیل میدهند.

مخلوطی از این رنگها نور سفید را تشکیل میدهند.

جریان نوری یا شار نوری:مقدار کل انوری که در تمام جهات از یک منبع نور در هر ثانیه در فضا پخش میشود را جریان نوی می نامند.

جریان نوری را با φ نمایش میدهند و واحد آن لومن Lm  است.

برای مثال یک لامپ 100وات رشته ای دارای جریان نوری 1380 لومن است.

یک لومن عبارت است از جریان نوری که از یک جسم کاملا تیره به ابعاد 5805/0 میلیمتر مربع در درجه حرارت 2042 درجه کلوین ساطع میشود.

ضریب بهره نوری:نسبت توان نوری به توان الکتریکی که واحد آن لومن بر وات است.

شدت نور:تراکم شار نوری در فضا و واحد آن شمع یا کائدلا است cd

تراکم نور:نسبت شدت نور به سطحی که نور از آن تابیده میشود  یا استلیب sd

شدت روشنائی :نسبت مقدار جریان نوری که به طور عمود بر سطح مورد نظر میتابد.

شدت روشنائی را باE  نشان مدهند و واحدآ لوکس است    

یک لوکس عبارت شدت روشنائی که از جریان نوری یک لومن در روی سطح یک متر مربع ایجاد میشود.

پخش نور:

1.   نور مستقیم

2.   نور نیمه مستقیم

3.   نوریکنواخت

4.   نور نیمه مستقیم

5.   نور غیر مستقیم

محاسبه روشنائی:

باید سه اصل مورد  توجه قرار گیرد

1.   اصول اقتصادی: هزینه اولیه و هزینه نگهداری پائین باشد

2.   اصول بهداشتی: تولید نودیکنواخت و کافی و نزدیک ب نور روز و عدم ایجاد سایه های مزاحم

3.   اصول زیبائی:از نظر شکل لامپ و محل قرارگرفتن و چگونگی قرار دادن آنها و معماری محل مورد نظر

مراحل محاسبه روشنائی:

اف- تعین شدت روشنائی مناسب

با توجه به نوع کار و مکان از جداول زیر تعین میشود

ب- تعین نوع روشنائی

باید مشخص شود که تنها از یک رشنائی عمومی استففاده شود یا به روشنائی موضعی نیز نیاز است.

ج- انتخاب سیستم روشنائی

با توجه به نوع کار از نظر دقت مقدارروشنائی، سایه اندازی، ارتفاع نسب، ارتفاع محل کار، جنبه اقتصادی بهداشتی زیبائی، باید سیستم روشنائی مورد نظر انتخاب شود

د- انتخاب نوع لامپ و نوع حباب

از روی جدول زیر 10

ه- انتخاب ضریب آلودگی

MF ضریب آلودگی برای اینکه بعد از مدتی روی لامپها ودیوار گرد وغبار گرفته مشود از این ضریب استفاده میشود که در جداول قبل آمده10

و- محاسبه ضریب فضا

برای روشنائی مستقیم، نیمه مستقیم و یکنواخت

برای روشنائی غیر مستقیم و نیمه غیر مستغیم

h=H-[ C + h’ ]

c:ارتفاع آویز لامپ

H:ارتفاع کل

h’:ارتفاع سطح کار

H:ارتفاع کل

L:طول

W:عرض

ز- مشخص نمودن وضع و رنگ سقف و دیوارها

ح-  تعین ضریب بهره روشنائی

از جدول 10

ط- محاسبه جریان نوری کل

E:شدت روشنائی  لوکس

A:سطح کار برحسب متر مربع

MF:ضریب آلودگی و فرسودگی

η: ضریب بهره رشنائی

ی- تعین فاصله حباب یا لامپ و تعداد لامپها

φ: جریان نوری کل

 n:جریان نوری هر لامپ

n: تعداد لامپها   مفاهیم مهندسی روشنایی هر منبع نور به مقدار مساوی نور را به تمام جهات منتشر نمی کند بلکه درهر جهت مشخص فاکتور Candela power ، مقدار نور را در آن جهت تعریف می کند. در حقیقت می توان گفت مقدار نور در یک جهت خاص یا شدت درخشندگی با کندلا مشخص می شود. • Candlepower
      شدت نور با کندلا Candela))اندازه گیری می شود. Candlepower معمولاً برای مشخص کردن شدت نور در جهات مختلف یک منبع نور به کار برده می شود. • Candlepower Distribution Curve
      یک منحنی (معمولا قطبی) ، که معرف تغییرات شدت درخشندگی یک لامپ یا دستگاه نور افکن از مرکز منبع نور است. • روشنایی(Brightness)
       روشنایی(یاLuminance ) در واقع شدت نوری است که به طور مستقیم از منبع به چشم ما می رسد. • تشعشع(Glare)
      وقتی جسمی درخشان در میدان دید ما قرارمی گیرد، تصویرایجاد شده در چشم ما  معمولاً روشنتر از بعد از تطبیق چشم به نظر می رسد. • شدت روشنایی (Illuminance)
1- در واقع چگالی شار درخشندگی بر روی سطح است، که بوسیله واحدFootcandle یا لوکس (Lux در واحدمتریک) اندازه گیری می شود. فرم معمول این خاصیتIlluminance  است.
2-Illuminance  در واقع برای اندازه گیری مقدار خاصیت شار درخشندگی که در سطح ظاهر می شود، است.   Illuminance متاثر از شدت ثبوت نور در جهت سطح و فاصله منبع نور با سطح و زاویه تلاقی نور رسیده به سطح است. به هرحال شدت روشنایی فاکتوری است که با چشم اندازه گیری نمی شود ولی معمول ترین ملاک در طراحی های نوری است.
 
• لومن Lumen))
       واحد پایه ربای اندازه گیری نور است. یک شمع سر میز شام حدود 12 لومن و یک حباب 60 واتی سفید با قدرت بیشتری در حدود 855 لومن، نور صاتع می کند.
اگر ما یک منبع نقطه ای نور یک کندلا در مرکز کره ای به شعاع یک فوت باشد که در حدود یک فوت مربع گشودگی در سطح آن دارد، مشابه چراغی است که یک لومن نور صاتع میکند.
شدت نور: لومن
شار نوری عبوری از واحد زاویه فضایی (استرادیان) شدت نور نام دارد که بر حسب کاندلا سنجیده می شود. زاویه فضایی، زاویه ای است که از مرکز یک کره دیده می شود و سطح آن را در بر می گیرد. اندازه زاویه فضایی برابر است با نسبت اندازه سطح به مجذور شعاع کره. شدت نور در هر نقطه از فضا مستقل از دوری و نزدیکی به منبع نور به یک میزان است اما در جهت های مختلف نسبت به آن مقادیر متفاوتی دارد.
لومن : مقدار نور مرئی که از یک منبع روشنائی دریافت میشود یا میزان شار نوری که از هر استاردیان زاویه فضائی خارج میشود.
• تشعشع (Luminance)
شدت درخشندگی(روشنایی فوتومتریک) هر سطح در یک جهت مشخص به ازای یک واحد مشخص از آن سطح که در همان جهت مشاهده می شود، که با واحد Candela/m^2  اندازه گیری می شود.
شار درخشندگی (Luminous flux)
اندازه تمام نوری است که بوسیله منبع نور تولید می شود. در واقع مقدار نوری است که سطح جسم را بدون در نظر گرفتن جهت آن ترک می کند. یک لامپ 100واتی معمولی نئون، در حدود 1700لومن و یک لامپ 400 وات بخار سدیمی پر فشار درحدود 50000 لومن نور ساطع می کند. نرخ شار درخشندگی هر لامپ بوسیله شرکت های سازنده آن عرضه شده است و لیست مقدار لومن های لامپ های معمولی را می توان در    Lamp Matrix یافت. • شدت درخشندگی(Candelas)
 شدت درخشندگی در واقع شدت امتداد نوری است که در یک جهت مشخص ساطع می شود. در واقع شدت درخشانی یک سیستم نوری در نمودارهای گرافیکی خاصی که منحنی های تغییراتی کندلا یا  Candela  power نامیده میشوند مشخص می شوند. هم نمودارها قطبی وهم کارتزین در صنایع نوری برای این هدف به کار می روند. این اطلاعات معمولا در جدولهای رقومی مورد دسترس است. • Lux شدت روشنایی
      واحد اندازه گیری Illuminanceدر دستگاه متریک است. و در واقع مقدار نور واقع در صفحه ای متر مربعی است که در آن به طور یک نواخت شار نوری یک لومن بر آن بتابد. در واقع 76/10 لوکس مساوی با یک Foot candle است. یک لوکس مساوی با 09/0 Foot candle است. و یک دلوکس مساوی ده لوکس است  
     
1-76/10 لوکس= 1 Foot candle    
2- 1 لوکس= 09/0 Foot candle
3- 1 دلوکس= 10 لوکس
       
چگالی سطحی شار نوری تابیده به یک سطح را شدت روشنایی می نامند که بر حسب لوکس سنجیده می شود. میزان شدت روشنایی لازم برای کاربردهای مختلف، در مراجع پیشنهاد می شود. این پیشنهادات بر اساس دقت پیچیدگی کارهایی که باید انجام شود، ارائه می گردد.
به عنوان مثال برای کارهای ساده ای مانند راه رفتن در راهرو شدن روشنایی مورد نیاز 120 لوکس و در مورد کارهایی مانند مونتاژ ماشین ها و ابزار بسیار ریز که میزان دید انسان اهمیت زیادی دارد، شدت روشنایی بالا در حدود 1000 لوکس مورد نیاز است.
لوکس : واحد شدت روشنائی را به لوکس نشان میدهند و یک لوکس واحد روشنائی تولید شده از فلوی نور یکنواخت یک شمع در سطح یک متر مربع است .
شدت روشنائی در بعضی از محلهای آشنا
سطح خیابان                           30 لوکس
اطاق نشیمن                           100 لوکس
اطاق کار                                300 لوکس
سطح زمین در خورشید زمستان    10000 لوکس
سطح زمین در خورشید تابستان    100000 لوکس •     شار نوری
شار نوری بیان کننده آهنگ تابش نور از یک منبع نوری است و بر حسب لومن اندازه گیری می شود. یعنی اگر یک منبع نقطه ای نور، با شدت یک کاندلا، درمرکز کره ای به شعاع یک متر قرار بگیرد، سطحی با مساحت یک متر مربع در داخل این کره، شار نوری ای برابر یک لومن دریافت خواهد کرد. هرچه لومن تولید شده توسط یک منبع نور به ازای هر وات توان ورودی بیشتر باشد منبع نور بازدهی بیشتری دارد. • توزیع شدت نور:
منحنی پخش نور در مختصات قطبی، میزان شدت نور یک لامپ یا چراغ را در صفحه ای نشان می دهد که دقیقاً از مرکز لامپ یا چراغ می گذرد.
شدت نور در زوایای مختلف اطراف یک لامپ در جدولی نشان داده می شود. از آن جا که در بسیاری از حالات، توزیع شدت نوردر اطراف یک چراغ متقارن نیست، منحنی شدت نور را برای صفحات مختلف رسم می کنند. سه صفحه معمول عبارتند از: صفحه عمود بر محور لامپ, صفحه موازی با محور لامپ و صفحه با زاویه 45 درجه نسبت به محور لامپ. پس از انتخاب صفحات، منحنی شدت نور هر صفحه را می توان تهیه کرد. لامپ و ترکیب لامپ و چراغ هر کدام منحنی منحصر به فرد و مخصوص خود را دارد. منحنی شدت نور به طراحی چراغ، جنس پوشش چراغ و نوع بالاست بستگی دارد. • درخشندگی:
عبارت است از نسبت شدت نور منبع (یا شی بازتابنده نور) به مساحت بخش تابنده منبع (یا مساحت آن بخش از شی که نور را باز می تاباند) هر چه مساحت سطح درخشان کوچک تر باشد، درخشندگی آن بیشتر است.
درخشندگی بر حسب کاندلا بر متر مربع (استیلب) یا کاندلا بر سانتیمتر مربع (نیت) سنجیده می شود. درخشندگی مناسب برای چشم انسان در محدوده 65 تا 6500 نیت است.
درخشندگی یا تراکم نور : اگر دو منبع نورانی که شدت نور برابر ولی اندازه فیزیکی مختلف داشته باشند، اگر به طور پشت سر هم رویت شود منبعی که کوچک تر است درخشنده تر به نظر میرسد. واحد درخشندگی کاندیلا بر متر مربع است (نیت) . یک کاندیلا 60 برابر کوچک تر از شدت نور ساطع شده از یک سانتیمتر مربع سطح جسم سیاه در درجه حرارت 2045 کلوین در جهت عمود بر سطح است . 
• بهره وری:
 رابطه نور خروجی را با توان ورودی توصیف می کند. بهره وری به صورت لومن بر وات بیان میشود. حداکثر مقدار بهره وری برابر 680 لومن بر وات است که از یک لامپ فرضی که هیچ گونه تلفات ندارد و همه تشعشع آن در طول موج 555/0 میکرون صورت می گیرد به دست می آید. در مورد لامپهای التهابی 8 تا 20 لومن بر وات است که پایین ترین بهره وری را در میان لامپها دارند، برای لامپهای فلورسنت تا حدود 90 لومن بر وات، برای لامپهای جیوه ای تا حدود 50 لومن بر وات و برای لامپهای سدیمی تا بیشتر از 100 لومن بر وات است که بالاترین بهره وری را در میان لامپها دارند. • چگالی توان ورودی:
مقدار توان بکار رفته برای مقاصد روشنائی در محدوده ای مشخص یا در کل ساختمان را تعریف می کنند و بر حسب وات بر واحد سطح w/m2 بیان می شود. • دمای رنگ(کلوین):
 دمای رنگ بر اساس رنگ تابیده شده از جسمی سیاه در دمای معیین تعریف شده است و بر حسب درجه کلوین بیان میشود. دمای رنگ بیشتر از 4000 درجه کلوین به عنوان نور سرد و دمای رنگ پایین تر از 3000 درجه کلوین به عنوان نور گرم در نظر گرفته می شود .