روش نگهداری و حمل و نقل اسپرم منجمد در گاوهای صنعتی

نویسنده: رحیم رزم آرا از سال ۱۹۶۰، دامداران با پی بردن به اهمیت تلقیح مصنوعی و مزایای آن، استقبال قابل توجهی از این مورد نموده که از آن زمان تاکنون این کار به سرعت در بین گاوداران رایج گشته و به صورت امری متداول درآمده است. در ایران نیز این تکنیک در تمامی گاوداری های صنعتی و برخی گاوداری های نیمه صنعتی مورد استفاده قرار می گیرد.
استفاده از روش تلقیح مصنوعی به سرعت جایگزین گاو نر شده و فواید بسیاری برای گاوداران دارد. زیرا با این روش، فحلی گاو در زمان مناسب و حتی در حین فعالیت های روزمره گاوداری شناسایی شده و تلقیح صورت می گیرد. هزینه پایین عملیات تلقیح مصنوعی، ثبت دقیق زمان تلقیح و آبستنی و تهیه شناسنامه تولیدمثلی دقیق برای گاو، استفاده از اسپرم های پروف شده با ارزش اصلاحی بالا، تولید شده توسط کمپانی های معتبر اسپرم (بالاخص که اخیرا اسپرم های تعیین جنسیت شده که تحولی اساسی در صنعت گاوداری ایجاد خواهد کرد) و کنترل بیماری های تولیدمثلی از مهمترین مزایای این روش می باشد.
مهمترین عیب این روش این است که برخی تکنسین ها و افراد آموزش دیده تلقیح مصنوعی، علم خود را در روش های کاربردی این تکنیک افزایش نداده و تنها به مهارت عملی خویش تکیه می نمایند. در نتیجه علی رغم صرف هزینه، امر تلقیح از موفقیت خوبی برخوردار نمی گردد که این مساله سبب کاهش درصد آبستنی که یکی از شاخص های مدیریت مطلوب گاوداری است، می گردد.

    در صورتی نسبت های استاندارد برای آبستنی گله به دست خواهد آمد که همراه با کسب مهارت های عملی تلقیح مصنوعی، اصول بهداشتی و تکنیکی این کار نیز توسط ماموران تلقیح رعایت گردد. بنابراین عملیات تلقیح مصنوعی کاملا باید زیر نظر دامپزشک و مدیر تولید گاوداری باشد. به طوری که کنترل ثبت دقیق اطلاعات تولیدمثلی از اهم وظایف مدیریت تولید و کنترل کافی عملیات تلقیح و آموزش تکنیک های جدید در زمینه تلقیح مصنوعی به عهده دامپزشک فارم خواهد بود.
امروزه کمپانی های معتبر بسیاری در امر تهیه و توزیع اسپرم در کل دنیا فعالیت می نمایند که اسپرم را تحت شرایط کنترل شده استاندارد تولید و به همراه کلیه اطلاعات مورد لزوم (کاتالوگ اسپرم) به گاودار عرضه می نمایند.
با این همه، در صورتی که کار با اسپرم به دقت صورت نگیرد، اسپرم ها به سرعت فاسد شده و درصد گیرایی اسپرم و عملیات تلقیح مصنوعی گله با توجه به هزینه های صورت گرفته با مشکل مواجه می گردد.
نحوه ی نگهداری و مواظبت از اسپرم منجمد، مخزن ازت مایع و سایر وسایل مورد استفاده نقش به سزایی در نتایج حاصل از تلقیح مصنوعی گاو دارد. زمانی که اسپرم منجمد خریداری شده به مخزن ازت مایع گاوداری منتقل گردید، حفظ و کنترل کیفیت آن وظیفه تکنسین مربوطه خواهد بود.
معمولا کمپانی های تولید اسپرم، اسپرم را در پایوت های ۲۵/۰ و ۵/۰ میلی لیتر و طول ۷/۱۳ سانتیمتر بسته بندی می کنند. این حجم از اسپرم منجمد شده دارای تعداد کافی از اسپرماتوزوئیدهای زنده است که اگر به نحو صحیح و در زمان مناسب فحلی در رحم گاو قرار داده شود، منجر به آبستنی می گردد.
در زمان تلقیح باید پایوت را از تانک ازت مایع خارج و برای ذوب شدن در حداقل زمان ممکن در ظرف آب ۳۵ درجه سانتی گراد قرار داد. لذا مامور مربوطه باید با حداکثر مهارت و سرعت این کار را انجام دهد تا اینکه اسپرم ها در معرض نوسانات دمایی خارج از تانک ازت قرار نگیرند.
ظرف آب گرم باید در نزدیکی مخزن ازت مایع قرار گرفته و محل باکس تلقیح حتی الامکان سرپوشیده و بادگیر نباشد تا اینکه تغییرات آب و هوا در فصول سال در کیفیت دمای محل تلقیح تاثیر چندانی نداشته باشد.
اسپرم های منجمد که در دو نوع ml ۲۵/۰ و ml۵/۰ می باشد در حرارت ۳۵ درجه سانتی گراد حداقل به ترتیب ۲۰ و ۴۰ ثانیه نیاز است تا از حالت اسپرم منجمد به مایع و حدود درجه حرارت بدن برسد. سریع بودن تغییر حالت اسپرم از جامد به مایع سبب می شود مقدار تلفات اسپرماتوزوئید به حداقل برسد و در نتیجه درصد گیرایی تلقیح بالا رود. البته تکنسین تلقیح باید براساس دستورالعمل های صادره توسط شرکت های تولیدکننده اسپرم عمل نماید، اما برنامه کلی شرکت ها به صورت دستورالعمل بالا می باشد.
ظرف چند دقیقه حداکثر (۱۵ دقیقه) پس از ذوب کردن اسپرم باید عملیات تلقیح صورت پذیرد. مهمترین مساله، حفاظت از شوک سرما بعد از مرحله ذوب کردن است. مجددا اهمیت سرپوشیده بودن جایگاه تلقیح گاو یادآوری می گردد.
درجه حرارت مطلوب دمای محیط ۲۵ درجه سانتی گراد
درجه حرارت بدن دام ۳۸ درجه سانتی گراد
آب ۳۵ درجه سانتی گراد
ازت مایع ۱۹۶- درجه سانتی گراد
به صورت خلاصه اهم توصیه های کاربردی به شرح ذیل خواهد بود:
۱- تهیه لیست اسپرم های موجود در تانک ازت و آشنایی مامور تلقیح با نحوه دسته بندی اسپرم ها در تانک ازت.
۲- قبل از شروع به عملیات تلقیح مصنوعی ضدعفونی و شعله زنی با الکل تمامی وسایل مورد استفاده در تلقیح که از اهم موارد می باشد.
۳- بالا آوردن کوبلت محتوی اسپرم ها تا زیر خط انجماد تانک ازت مایع و سرعت عمل مامور تلقیح در زمان برداشتن پایوت اسپرم از داخل کوبلت ها.
۴- استفاده از انبر مخصوص جهت برداشتن پایوت.
۵- حداکثر زمان بستن درب تانک ازت ۱۰-۸ ثانیه می باشد.
۶- اسپرم خارج شده از تانک ازت را به هیچ وجه نباید مجددا به داخل آن برگرداند.
۷- در هر زمان فقط یک پایوت را از انجماد خارج کنید و حتما از یک دماسنج الکلی جهت تنظیم دمای آب استفاده نمایید.
۸- دقت نمایید که درجه حرارت سرنگ تلقیح با درجه حرارت آب یکسان باشد. برای این کار می توان از درجه حرارت بدن به همراه استفاده از یک حوله کاغذی یا پارچه تمیز استفاده نمود تا از تغییرات عوامل جوی حفظ شود.
۹- از یک دستمال کاغذی مناسب یا پنبه استریل جهت خشک و محافظت کردن پایوت استفاده نمایید. وجود یا آلوده شدن به آب سبب مرگ اسپرماتوزوئیدها و کاهش قدرت باروری آنها می گردد.
۱۰- مامور تلقیح باید سعی نماید تمامی عملیات مزبور با نظم و ترتیب و سرعت کافی انجام پذیرد.
۱۱- هر دو هفته یک بار سطح ازت تانک را بازرسی نمایید.

منبع : ماهنامه دام کشت و صنعت، شماره ۸۶