عوامل موثر بر طول عمر مفید گاو شیرى
الف- مرحله ى تولد تا از شیرگیرى
مدیریت گوساله ها در سه ماه اول بسیار مهم است زیرا در این مدت حیوان دوره ى تولد، ارتبات با محیط مصرف آغوز وشیر خوارگى را تجربه مى کند. از طرف دیگر وضعیت فیزیولوژیکى حیوان در این دوره ازجنبه هاى حائز اهمیت مى باشد که شامل توانائى جذب مولکولهاى درشت ایمنوگلوبین در روده ، توانائى هضم بالاى چربى و ساکارید ها بدون عارضه ى متابولیسمى، مستعد بودن حیوان به عفونت هاى روده اى و اسهال و تغییرات معنى دار در شکل ، حجم و ترکیب مواد مغذى و عادت یافتن سیستم بدن با آن مى باشد. زایمان گاو و مراقبت از گوساله : در صورت رعایت اصول انتخاب اسپرم و تغذیه مناسب، زایمان طبیعى خواهد بود. نکته ى اساسى و حیاتى درمورد گوساله در ۱۵ دقیقه ى اول بعد از تولد است که رفلکس تنفسى باید فعال گردد و گوساله باید خشک شود؛ در صورت زایمان طبیعى و عدم شیوع یون گاو باید خود این گاو با لیس زدن گوساله انجام دهد. گوساله ۷۲-۲۴ ساعت زمان لازم دارد تا به حد آستانه ى تنظیم دمائى بدن برسد (۳). تا ۶ ساعت اول بعد از زایمان جذب ایمنوگلوبین حداکثر است ودر این مدت تا۵ درصد وزن بدن و در روز اول تا ۱۰- ۸ درصد وزن بدن باید آغوز بخورد(به دلیل اهمیت آغوز توصیه شده که در صورت امتناع گوساله با لوله ى مرى آن را به صورت اجباریخورانده شود) مدت خشکى مادر ، کیفیت تغذیه ى آن از لحاظ سلنیوم ویتامین هاى A ، Eو K ، سن مادر ومیزان ایمن زائى درآن زمان مصرف آغوز توسط گوساله در کیفیت عملکرد آغوز موثر است، میزان ایمنوگلوبین در شیر مادر از ۲۲ تا ۵۰ میلى گرم در میاى لیتر متغیر است(۳). مصرف آغوز علاوه بر ایجاد ایمنى غیر فعال(میزان۱۰۰ گرم) براى گوساله به دلیل غنى بودن از ویتامین ها ، انرژى ، پروتئین ، عوامل محرک رشد نا شناخته و هورمون ها ، باعث بالا رفتن بنیه ى عمومى گوساله مى شود و به عنوان پایه و زیر بناى دام درکل زندگى محسوب مى شود. در مورد گوساله هاى متولد شده از سخت زائى را باید توجه ویژه کرد چون از یک طرف به علت ضعف مادر توانائى لیسیدن ساقط مى شود واز طرف دیگر به دلیل تاخیر زایمان تنفس گوساله از مایعات رحمى رفلکس تنفس فعال نمى شود وباید با سر و ته کردن گوساله وخارج کردن مایعات آن را فعال کرد. قطع بند ناف از اعمال حیاتى است که محل قطع و نحوه ضدعفونى آن براى سلامت گوساله مهم است. خوراندن بیش از حد آغوز باعث ناراحتى گوارش وبالطبع آن باعث بروز اسهال وبه هم خوردن توازن گوساله مى شود.
جایگاه تمیز براى گوساله از موارد تاثیر گذار در سلامت آن است و احتمال ایجاد عفونت را کاهش مى دهد. تغذیه ى آغوز ۲-۱ روز اول طول مى کشد بعد از آن تغذیه ى شیر شروع مى شود . با توجه به اینکه قیمت شیر کامل بالاست براى بالا بردن سود مى توان تمام یا بخشى از آن را با جانشین شونده ى مناسب جانشین کرد که به قیمت شیر ، قیمت جانشین شونده ،ارزش غذائى آن ، میزان آغوز و شیرهاى دور ریختنى ( شیرهاى و آلوده و غیرقابل استفاده توسط انسان) بستگى دارد. در مورد گوساله هاى ماده توصیه مى شود که در ۳ هفته ى اول از شیر کامل تغذیه کنند که واین به به علت این است که مادران و مولدین آینده گله خواهند بود . شیر اورام پستانى نیز تنها باید به گوساله هاى نر داد . در صورتى که امکان جداسازى گوساله هاى ماده از همدیگر و عدم مکیدن پستانهاى هم و جود داشته باشد مصرف شیر اورام پستان مانعى ندارد. در صورت تغذیه ى جانشین شونده باید به احتیاجات مواد معدنى، ویتامین ها و … توجه شود. جیره هاى استارتر را مى توان از هفته ى دوم به بعد در اختیار گوساله گذاشت. در مورد مصرف علوفه هم اختلاف نظر وجود دارد. از جنبه ى افزایش حجم پیش معده و تحریک نشخوار و هضم صحیح (زمان ماندگارى ) و قیمت خوراک مفید است از طرف دیگر با توجه به غیر فعال بودن شکمبه در ابتدا و عدم هضم فیبر و ایجاد مشکلات، زیر۸ هفته توصیه نمى شود مگر مقدار کمى برگ یو نجه با کیفیت که در استارتر گنجانده مى شود(۳).
گوساله ها براى استفاده از علوفه و مواد متراکم نیاز به فلور مناسب شکمبه وپرزهاى گسترده جهت جذب دارند . غلات با ایجاد اسید ها ى چرب فرار بوتیرات و پروپیو نات باعث گسترش پرز ها و بالا رفتن قابلیت جذب اسید هاى چرب فعال مى شوند. ایجاد بوتیرات و پروپیونات در اثر تخمیر مناسب ناشى از فلور میکروبى مناسب ایجاد مى شود واین مجموعه هضم و جذب را افزایش داده ودر نهایت رشد گوساله را افزایش مى دهد.
مصرف آب ودر اختیار گذاشتن آب در کنار شیر یا جایگزین شیر باعث افزایش ماده ى خشک مصرفى مى شود. البته ممکن است که گوساله که به طور آزادانه آب در اختیار دارد بیش از مورد نیاز آب مصرف کند ودر فرآیند لخته شدن شیر مشکل ایجاد کرده و موجبات اسهال را فراهم کند.
با توجه به قیمت بالاى مواد مغذى مصرفى گوساله ها سعى بر این است که گوساله در حد نیاز رشد مناسب تغذیه شود و مصرف بیش از حد آن باعث چاقى مى شود و قابل قبول نخواهد بود.زیرا از یک طرف هزینه ى تمام شده ى پرورش بالا مى رود واز طرف دیگر با توجه به پروسه ى از شیرگیرى امکان از خوراک افتادن واز بین رفتن این هزینه ها بیشتر خواهد بود مضاف بر آن با توجه به هزینه ى رشد پائین در بعد از شیرگیرى به صرفه تر است که حتى المکان به آن دوره موکول شود.
از شیرگیرى گوساله ها و تبدیل خوراک مایع به جامد و تغییرکیفیت ماده ى خوراکى مى تواند گوساله ها را با مشکل مواجه کند که باید با سیاست هائى نظیر حذف تدریجى شیر و تامین احتیاجات به طور کامل از مواد خو راکى مى توان این استرس را به حداقل رسانید گفته مى شود که گوساله زمانیکه ۱ درصد وزن بدن ، ماده ى خشک مصرف کند مى تواند از شیر گرفته شود که مو ثر از حجم پیش معده، کیفیت پرزهاى آن و فلور میکروبى آن است.
عوامل موثر بر مرگ و میر گوساله ها: …………..
اسهال
چیزى حدود ۵-۷ درصد گو ساله ها تا پایان دوره ى پرورش تلف مى شوند(۳) که متاثر از عوامل تغذیه اى ، محیط و پاتوژنیک است که رقم قابل توجه و تعیین کننده دراقتصاد گاوداریمى باشد . علاوه بر مرگ و میر ، هزینه هاى درمان و باز گرداندن دام به حالت اول نیز هزینه ى قابل توجه را به خود معطوف مى کند.عنوان شده اسهال در سال ۱۹۹۱ ،۲۵۰ میلیون دلار براى صنعت گاو شیرى امریکا هزینه به دنبال داشته است.
بخش عمده اى از مرگ و میر در گوساله ها به علت اسهال رخ مى دهد که این اسهال مى تواند با منشا تغذیه اى و پاتوژنیک باشد. معمو لا عوامل تغذیه به مقدار کمتر باعث کاهش قوام مدفوع نسبت به عوامل پاتوژنیک مى شود و قابلیت برگشت به حالت اول در آنها راحتتر است. گوساله هاى تازه متولد شده در اثر عواملى مانند ؛ محیط غیر بهداشتى ، مصرف ناکافى آغوز ،مصرف آغوز یا شیر نا مطلوب یا مصرف بیش از حد مستعد ابتلا به اسهال شونده میزان شیوع پاتوژنهاى ایجاد کننده ى اسهال نیز تاثیر قابل توجهى دارد. از گونه هاى عمومى مى توان به باکترى اشریشیا کلاى (که در هفته ى اول منجر به اسهال کشنده مى شود ) باکترى سالمونلا( از هفته ى اول تا هفته ى چهارم عمل میکند ) و ویروس هاى رتاویروس و کورناویروس (که به ترتیب از هفته ى اول و دو ،سه روز اول اتفاق مى افتند و منجر به اسهال آبکى وکشنده مى شوند)اشاره کرد. قبل از شروع اسهال آگاهیهایى نظیر آرام شیر خوردن و بازى کردن با شیر وعدم تمایل به نوشیدن ،خوردن ودراز کشیدن به پهلوى راست و کاهش مدفوع از آن جمله مى باشند. بعد از بروز اسهال به علت کاهش آب بدن و دفع الکترولیت هاى ضرورى وعدم هضم وجذب کافى مواد خوراکى گوساله به شدت احساس ضعف مى کند در مواردى هم عامل عفونى وارد خون شده و ایجاد سپتیسمى مى کند که مجموع عوامل فوق سبب مرگ دام مى شود ممکن است که دام جان سالم به در برد ولى به تجربه ثابت شده که گاوى که از گوسالگى سابقه اسهال داشته نسبت به گاوهاى دیگر در ادامه زندگى آسیب پذیرتر بوده است . ……………….
اقداماتى که در زمان اسهال باید انجام داد :
۱- جدا کردن گوساله آلوده از دیگر گوساله ها
۲- جایگزین کردن مایعات با الکترولیت ها جهت بالا بردن قوام مدفوع وتامین نیاز دام
۳-مصرف شیر والکترولیت به صورت یک در میان
۴-با کمک دام پزشک عامل را شنا سایى کنیم و از بین ببریم ……………….
پنومونى از موارد دیگر ایجاد کننده مرگ و میر در گوساله ها پنومونى است که همان آلودگى ریه ها است .
گوساله ها با بینى باز نفس مى کشند وسرفه مى کنند در ادامه تب دار مى شوند واز خوردن غذا امتناع مى کنند در صورت عدم رسیدگى در مدت ۴-۳روز تلف مى شوند پنومنى با انتقال اجرام بیمارى زا از سایر گوساله ها یا گاو هاى دیگر منتقل مى شود گوساله هاى که یک بار مبتلا شده اند دچار حساسیت بیشتر اند و نسبت به اجرام دیگر هم آلوده مى شوند . قرار دادن در باکس هاى مجزا ،تهویه و رطوبت مناسب مصرف آنتى بیوتیک زیر نظر دام پزشک ودر نهایت تشخیص عامل وفائق آمدن بر آن از اعمال مفید در مدیریت پنومونى مى باشد . ………………..
روشهاى مدیریتى که در کل باعث سلامت گوساله مى شوند:
۱- واکسینه کردن گاو علیه اشرشیا کلاى و ویرو س ها جهت ایجاد وتقویت ایمنیت آغوز
۲- اطمینان از سلامت وبهداشت زایمان و تدابیر ویژه در زمان آلودگى به بدن
۳- تغذیه از آغوز با کیفیت تا دو روز
۴- غذاى تازه تمیز وبا کیفیت
۵-جایگاه خشک ومناسب براى استراحت و بهره مندى از هواى تازه ب-عوامل موثربرطول عمرمفیدتلیسه ها (از۶ ماه به بعد)
سالانه۳۵-۲۵درصدگله هاى شیرى حذف مى شوندوبراى حفظ گله دوشا بایدجانشین هاى آنها ازبین تلیسه هاى موجود درسال قبل انتخاب شوند پس بایددرنظرداشت که هرگونه فعالیت وشدت وضعف مدیریتى دراین زمان به طورغیرمستقیم برعملکردتولیدى اثرمعنى دارى خواهدگذاشت عنوان شده که۲۰-۱۵درصدهزینه هاى تولیدشیرمربوط به تلیسه هاى جایگزین است وبایدتلاش شودتاحتى الامکان تلیسه هاى باوضعیت بدنى مناسب،زایش درسن قابل قبول وسلامت دام وتولیدگوساله وشیرمناسب درزایش اول وهمینطوردرزایش هاى بعدى ایجادکرد وهرگونه آثارمثبت ومنفى درزمان تولید میتواند ناشى ازدوران تلیسگى باشد.در استراتژى پرورش تلیسه هابایدامادگى براى تلقیح درسن۱۵-۱۳ماهگى شودکه دام بایدبه۶۰درصدوزن بلوغ جسمى خودرسیده باشد.ارتفاع ازجدوگاه۱۳۰cmوداراى امتیازبدنى ۳باشد.دررابطه باامتیازبدنى بایدسعى شودکه گوساله هاازابتداچاق نشوندودرحداحتیاج،انرزى وپروتئین مصرف کند.چاقى باعث افزایش حجم چربى بدن واگرهمراه عدم تامین پروتئین مطلوب باشدسبب کوتاهى قد عدم رشداستخوان لگن وتوسعه اندام هاى تولیدمثلى مى شودکه سن اولین تلقیح راافزایش مى دهد(باوجوداینکه وزن بدن به حدمطلوب رسیده ولى این وزن ناشى ازذخائرچربى است.)ازطرف دیگرچربى بانفوذدرغددپستان ممانعت فضایى براى توسعه مجارى شیرى درآن وکاهش تولیدپس اززایش مى شود.درصورت آبستنى،زایمان بامشکل مواجه مى شودواحتمال ناهنجارى پس اززایمان نیزبالامى رود.ازطرف دیگرباتوجه به هزینه بالاى خوراک مصرف وعدم نیازدام به این مقدارخوراک بارهزینه مضاعف به بدنه پرورش وارد مى شودکه قابل قبول نیست.تغذیه ناکافى نیزباعث عدم رشد و سلامت کافى وکاهش طول عمر مفیددام مى شود.بایدبااستفاده ازجداول استاندارد احتیاجات دام رابه بهترین نحو براوردکرد.ازمیان مراحل مختلف تغذیه مرحله تلقیح تازایش یکى ازبخش هاى مهم تغذیه تلیسه هاست که بایددرهنگام زایمان باامتیازبدنی۳.۷۵-۳.۵داشته باشیم.ازطرف دیگراحتیاجات آبستن دراواخرآن بایدمنظورشودهمچنین تغذیه مناسب قبل اززایش جهت عادت دهى به مصرف میزان مناسب کنسانتره بعدازایش وهمینطورتامین کلسیم وسایرعناصروویتامین هاى ضرورى براى تولیدآغوزوشیروسلامت دام لازم است.
عوامل موثر برسلامت تلیسه ها
تلیسه ها به دلیل عدم تولید شیر کمتر با نوسانات متابولیسمى مواجه اند وبا یک مدیریت مناسب مى توانند به راحتى این دوره را طى کنند ؛ این موضوع گا ها باعث بى توجهى پرورش دهندگان وبا سوء مدیریت هایى که روى آنها انجام مى دهند باعث ایجاد مشکلات در آنها مى شوند که نتایج آن در زمان تلیسه گى وتولیدمواجه پرورش دهندگان خواهد شد از مهمترین موارد بحث جایگاه است که به دلیل مسائل رفتارى و جلوگیرى از آسیب دیده گى ها وارائه ى مدیریت خوب تغذیه توصیه مى شودکه این دام ها در گروه هاى با حداقل اختلاف سنى ممکن دسته بندى شوند
تمیزى و خشکى بستر تلسیه ها ، وجود گل ولاى در بستر و چسبیدن آن به بدن گوساله باعث کاهش سرعت رشد و تعویق زمان اولین زایش مى شود و دام را به بیمارى انگلى مبتلا مى کند و از طرف دیگر باعث تخریب فیزیکى و پاتوژنیک اندام هاى حرکتى وسمها مى شوند
مشکلات ورم پستان نیز از مسائلى است که از دوران تلیسه گى شروع مى شود و در دام هاى بالغ خود را نشان مى دهد که بخش مربوط توضیح داده خواهد شد. از مسائل مهم تاثیر گذار در دورهانجام واکسیناسیون است که طبق پروتوکل هاى منطقه اى وعلمى اجرا مى شود داده خواهد شد. ج-عوامل موثر بر طول عمر مفید گاوهاى شیرى در مرحله ى تولید
با پیشرفت صنعت گاوشیرى وافزایش پتانسیل تولیدى گاوها حساسیت آن ها هم بالاترمى رود و از جمله ى آن حساسیت ها نسبت به بعضى متابولیت هاى سمى است که با توجه به حجم بالاى تولید و افزایش متابولیسم بدن ایجاد مى شوند. در صورتى که قصورى در بخشى از شرایط استاندارد رخ دهد حیوان از تعادل خارج مى شود و باز گرداندن آن به شرایط استاندارد مشکل خواهد بود از سوى دیگر تغییراتى که در مراحل مختلف تولید در سیستم فیزیولوژى حیوان رخ مى دهد مى تواند زمینه ساز خروج از تعادل متابولیتى باشند . با توجه به کاهش تولید شیر در اواخر آبستنى از احتیاجات دام در این دوره کاسته مى شود و حجم خوراک ونوع مواد خوراکى تغییر مى کند و اوج آن در دوره ى خشکى رخ مى دهد در این حال سیستم گوارشى و اندام هاى وابسته با سطح و کیفیت خوراک آدابته مى شوند .
زایمان باعث تغییرات معنى دار درسطح متابولیت خون و همین طور اشتهاى دام نیز کاهش مى یابد و از مقدار مصرفى خوراک کاسته مى شود بخصوص اگر دام بیش از حد چاق شده باشد. درادامه حیوان آدابته به خوراک کم وتولید رو به افزایش مواجه است که نیاز غذاى ى بالایى را مى طلبد میزان تولید تا ۶۰ روزه گى به اوج خود مى رسد در صورتى که مقدار خوراک ۸۰-۷۰ روز طول مى کشد تا به اوج خود برسد که این تفاوت باعث مى شود که حیوان با بالانس منفى انرژى مواجه شود. مجموع این عوامل باعث مى شود که اکثر بیمارى هاى متا بولیک از زایمان تا یک ماه بعد از آن رخ دهند.
………….
تغییرات دما و کیفیت بستر و سیستم شیر دوشش در تشدید این حساسیت ها سهم بالایى دارند نوع جیره نویسى و تامین احتیاجات حیوان به صورت قابل جذب تامین توازن احتیاجات در خوردن فیبر کافى و گرفتن قدرت انتخاب از گاو ازمواردى که در کنترل این ناراحتى ها مفید خواهد بود
نکته ى حائز اهمیت وابستگى این ناهنجارها به یکد یگر است که ممکن است در گاو در واحد زمان به تعداد زیادى از آنها مبتلا شوند که معمو لا ابتلا به یکى ا زآنها زمینه ى مبتلا شدن به سایرین را ایجاد مى کند .
نکته ى دیگر این است که تغییرات متابولیتى در بدن به صورت پیوسته است و به یک مرحله که رسید، براى پرورش دهنده قابل رویت مى شود وممکن است درصد بالایى از گله در اندازه گیرى متا بو لیت خون غیر نرمال نشان دهند که بدون نشان دادن عوارض بالینى در میزان تولید صفات تولید مثلى و لنگش دام ایجاد تغییرات نامطلوب کنند و طول عمر تولیدى مفید حیوان را کاهش دهند . ……………
بیمارى هاى متابولیکى مهم: …………
۱– تب شیر
در زمان زایمان به علت مصرف زیاد کلسیم که در آغوز و رحم رخ مى دهد و کاهش اشتهاى دام و حرکات لوله ى گوارش و نیز تاخیر پاسخ به تحریک ۱و ۲۵ دى هیدروکسى ویتامینD ( تحریک پارا تیرویید و تحریک ۲۵ دى هیدروکسى ویتامینD طبیعى است ) و عدم موبیلیزه شدن مقدار کافى کلسیم از روده و استخوان مقدار کلسیم خون را به مقدار( mg/dl) ۸ کاهش مى یابد ( مقدار طبیعى mg/dl۸-۱۰ است) در صورتى که یکى از موارد فوق شدیدتر باشد مقدار کلسیم خون به حدى میرسد که مبتلا شدن به تب شیر را ایجاد مى کند(۷).
که از ایستادن با لرزش در مرحله ى اول (درمقدار mg/dl۶.۵) و نشستن روى جناق همراه با افسردگى در مر حله ى دوم (در مقدار mg/dl ۵.۵ ) و دراز کشیدن به پهلو و بى توجهى به پیرامون (درمقدار mg/dl ۴.۵) در مرحله ى سوم رخ خواهد داد ودر نهایت دام به علت فلجى عضلات تنفسى تلف خواهد شد . معمولا ۷۵ درصد موارد در ۲۴ ساعت اول و ۵درصد در ۲۴ ساعت دوم زایمان رخ مى دهد دامى که قبلا مبتلا شده ودام هاى پیر حساس ترند. ……………..
۲- کتو زیس
عارضه ى دیگر هنگامى رخ مى دهد که مقدار مواد مغذى جذبى به ویژه انرژى در حوالى زایمان کاهش یابد . و نتیجه ى آن کاهش گلوکز خون و افزایش موبیلیزه شدن ذخایر بدنى به ویژه چربى ها ست. بخشى از لیپید هایى که موبیلیزه شده اند تبدیل به اجسام کتونى مى شوند و این به علت نبود مقدار کافى اگزالواستات و تجمع استیل کوآانزیمA رخ مى دهد. اگزالو استات به علت کمبود گلوکز دارد مسیرگلوکونئوژنز مى شود نتیجه ى این فعل و انفعالات بالا رفتن اجسام کتونى خون است و حضور این اجسام در خون کاهش اشتها را تشدید مى کند ودام به سرعت لاغر مى شود و مقدار شیر تولیدى کاهش مى یابد و اجسام کتونى در شیر و ادرار مشاهده مى شوند. شیوع این ناهنجارى از ۱۰ روز تا ۶ هفته بعد از زایمان است و اوج آن در هفته ى سوم میباشد تعداد زیادى از گاو هاى شیرى به نوع تحت بالینى یا مقدماتى کتوز مبتلایند بیمارى هایى مثل : جفت ماندگى ، جابه جایى شیر دان ،در گیرى با جسم خارجى مى توانند زمینه ساز کتوز شوند
………….
۳- سندروم کبد چرب:
در بالانس منفى انرژى اسید چرب آزاد شده از بافت آدیپوز به سمت کبد حرکت مى کند ودر کبد در این حالت به علت کمبود اگزالواستات بخشى ار آن تبدیل به اجسام کتونى مى شود و بخشى از آن در کبد تجمع مى یابد وبه ترى گلیسرید تبدیل مى شود و به دلیل کمبود توانایى نشخوار کنندگان در تجزیه یا انتقال ترى گلیسرید ها این مواد در کبد تجمع مى یابند که حدود ۶۰-۳۰ درصد وزن کبد را اشغال مى کنند( در حالت طبیعى مقدار ۵ درصد است .) ومنجر به مختل شدن فعالیت هاى حیاتى کبد مى شود .
……………
۴- جفت ماندگى :
جفت معمولا در ساعت اول و یا ساعات اول بعد از زایمان خارج مى شود در صورتى که از۱۲ ساعت گذشت وخارج نشدعارضه ى جفت ماندگى رخ داده است .
دو علت میتواند در بروز این علت مسبب باشد ؛ اول اینکه جفت در ۵ روز قبل از گوساله زایى طبیعى آخرین مرحله ى بلوغ خود را طى مى کند که این مرحله منجر به سست شدن تماس بین جفت ورحم مى شود . در صورتى که گوساله زودتر از این ۵ روز به دنیا بیاید فراوانى جفت ماندگى بالا مى رود . دوم نبود یا تضعیف انقباضات رحمى یعنى مواردى مثل تب شیر که با زمان بیرون راندن جفت تداخل مى یابد بیا سخت زایى و …. که سبب آلودگى رحم مى شود وتب بالا جفت ماندگى را افزایش مى دهد از طرف دیگر کمبود ویتامین A یا بتا کاروتن ، سلنیوم ، ید وسطح نادرست کلسیم و فسفر نیز باعث این ناهنجارى ها میشوند. …………
۵- جا به جایى شیر دان
محل شیر دان (معده ى اصلى )گاو در کف در طرف راست شکم است در دو ماه اخر آبستنى به علت رشد زیاد محوطه ى رحمى فضاى شکمبه و سایر اجزاى دستگاه گوارش محدود مى شود و بعد از زایمان اگر شکمبه در بازگشت به محل اصلى خود دچار تاخیر شود شیردان در فضاى خالى زیر شکمبه به طرف چپ حرکت مى کند .و عوامل مثل تب شیر ، کبد چرب ، ورم پستان به عنوان مستعد کننده ى این عارضه به شمار مى روند ناکافى بودن مقدار دریافتى خوراک از گاوهاى زایمان کرده ویا کمبود علوفه ى حجیم ویا عواملى که سبب کم تحرکى ماهیچه ها تجمع گاز در شکمبه مى شود مانند غلات باعث این عارضه مى شوند . ۹۰- ۸۰ درصد مواد جابه جایى شیردان به سمت چپ است . پى آمد جابه جایى شیردان تجمع گاز در آن ودر نهایت نفخ که حیوان را خواهد کشت این عارضه در ۶ هفته ى اول بعد از زایمان با فراوانى ۳ درصد رخ مى دهد. …………
۶- اسیدوز
یکى از ناهنجارى هاى شایع در صنعت گاو شیرى است که به علت مصرف زیاد کنسانتره و عدم تناسب میزان فیبر به نشاسته ویا تاخیر در مصرف فیبر ویا کوچک بودن اندازه ى آن رخ مى دهد در متابولیسم شکمبه به علت تبخیر سریع نشاسته حجم زیاد پیرووات تولید مى شود ودر صورتى که باکترى هایى که تجزیه صحیح را انجام مى دهند به اندازهى کافى نباشند مصرف آن توسط لاکتو باسیل منجر به تولید اسید لاکتیک مى شود که باعث کاهش PH شکمبه و تعقیر فلور آن مى شود واین تغییرات PH بر خون منتقل مى شود ودر فعالیت هاى مغز اختلالاتى ایجاد کرده و سبب مرگ حیوان مى شود مجموع راههاى مدیریتى جهت به حداقل رساندن ناهنجارى هاى متابولیک و اثرات آن:
کاهش میزان کلسیم جیره براى بالا بردن ظرفیت جذبى (عملکرد و پاسخ به هور مون) از روده و استخوان در حد ۵۰ گرم در روز با توجه به اینکه یونجه کلسیم بالایى دارد باید مصرف آن را بررسى کرد یا مصرف نمک آنیونیک براى اسیدى کردن روده وبراى بالا بردن ظرفیت موبیلیزه کردن کلسیم در زمانى که کلسیم جیره در حد ۵۰ گرم در روز است.
- کنترل امتیاز بدن گاو در دوره ى خشکى و جلو گیرى از چاق شدن بیش از حد (بالاتر از۳/۷۵ )، مصرف ۴-۳ کیلو کنسانتره در دوره ى انتقال ، مصرف خوراک با کیفیت جهث بالا بردن مقدار دریافتى و مصرف نیاسین gr/kg ۶ به مدت ۱۰-۲ روز قبل از زایمان.
- به حداقل رساندن بالانس منفى انرژى بویژه در اوایل زایمان با بالا بردن مقدار دریافتى( تغییرات امتیاز بدنى در دوره ى خشکى در دامنه ى ودر دوره ى بالانس منفى حداکثر تا ۱- باید باشد)
- تغییرات تدریجى جیره ى خشکى به جیره ى تولید و تامین حجم کافى علوفه براى تحریک شکمبه و پر بودن آن در زمان زایمان ، و مصرف کنسانتره جهت آدابته کردن فلور و پرز هاى شکمبه .
- ابعاد علوفه از ۲.۵ سانتى متر نباید کمتر باشد ، مصرف خوراک به صورت TMP باشد تا گاو قدرت انتخاب نداشته باشد ، گرسنگى دادن به گاو به دلیل تاخیر در شیردوشى باعث ایجاد ولع و مشکلات هضم خواهد شد.
……………
لنگش :
به دلیل اهمیتى که لنگش در گاودارى کشور دارد ما به طور جداگانه و مفصل تر به آن مى پردازیم زمانى که دام در اثر عارضه دچار مشکل راه رفتن مى شود تمام فعالیت هاى حیاتى آن تحت الشعاع قرار مى گیرد؛ کمتر به سمت آخور و آبشخور مى رود رفتن به سمت شیر دوش براى او درد آور است ایستادن براى او مشکل است و نمایش فعلى براى او به حداقل مى رسد . و این عوامل باعث کاهش امتیاز بدنى و وزن و تولید شیر مى شود و بارورى نیز کاهش مى یابد و با توجه به فراوانى آن مى تواند تاثیر معنى دارى بر اقتصاد گاودارى داشته باشد . در یک مطالعه در انگلستان۵۵ درصد گاوها لنگ بودند و در امریکا سالیانه هر کله ۱۰۰ راس ۱۷۵۰ تا ۳۷۵۰ دلار براى لنگش مى پردازند(۸) .
لنگش مجموعه از ادم ، خونریزى و مرگ سلولى در بافت پوششى است که مجموعه از این عوامل باعث زخم کف پا مى شود. این زخم معمولاً در پاشنه است ولى مى تواند در نوک سم هم باشد. بافت شاخى سم از بخش هاى زیرین خود محافظت مى کند و برداشته شدن آن باعث عمیق شدن عفونت مى شود .
ممکن است لنگیدن دام به علت مشکل در بخش هاى بالاتر اندام حرکتى باشد که ضرب خوردگى وشکستگى هاى که در پاهاى جلویى و عقبى رخ مى دهد؛ باعث لنگیدن دام مى شود، که خود این ضرب خوردگى ها یا به علت کمبود عناصر معدنى موجود در استخوان است و یا به علت نامناسب بودن بستر و ریل هاى انتقال و جایگاه شیر دوش نامناسب باشد . ……………….
مشکلات سم را به سه دسته مى توان تقسیم کرد :
۱- آلودگى به عوامل عفونى مثل فوزى باکتریم نکروفرم
۲- ساییده شدن بیش از حد یا بزرگ شدن بیش از حد سم و سمچینى نامناسب
۳- بیمارى هاى متابولیک که اسیدوز متابولیک باعث تولید اسید لاکتیک مى شوند و باکتریهاى تولید کننده آن جانشین باکتریهاى گرم منفى مى شوند و باکتریهاى گرم منفى مرده تولید آندوتریکسین مى کنند و بدن گاو هم در پاسخ هیستامین ترشح مى کند که در بافت حساس بشره سم باعث تخریب مى شود . این ثخریب با آماسى که در بافت مویرگها رخ مى دهد باعث دردناک شدن سم مى شود و در نتیجه اسیب مویرگها از سنتز کرایتن جلوگیرى مى شود.
لنگش درسه تیپ حاد ( بالینى ) که همراه خونریزى و مشکلات تنفسى و قلبى است و تحت بالینى با بروز۳-۱ ماه بعد از ایجاد نوع حاد در کف سم است و مزمن که با بزرگ شدن و رشد زیاد سم و ظاهر شدن بر آمدگى افقى در دیواره سم و پهن شدن آن همراه است . …………….
مدیریت عوامل مختلف موثربر لنگش
در مورد عوامل تغذیه اى تمامى عواملى که سبب اسبدوز مى شود مى تواند لنگش را هم به دنبال داشته باشد و در کنار آن تغذیه مقدار کافى روى و مس و متیونین و بیوتین به دلیل نقشى که در ساختار کراتین دارند حائز اهمیت است .
در رابطه با عوامل محیطى غیر تغذیه اى براى بحث نوع مصالح کف و مدت زمان ایستادن گاو به حالت سرپا تعیین کننده مى باشد . به عنوان مثال دفعات شیر دوشى و گروه هاى براى گاو باعث بالا رفتن زمان انتظار به صورت سرپا در اتاق انتظار را زیاد مى کند مى تواند باعث لنگش شود مصالح کف و نوع بستر نیز در تمایل گاو براى خوابیدن موثر است .
با توجه به اینکه عوامل فرسایش دهنده کم است بایستى سالانه دو بار سم گاوها را بازدید و در صورت نیاز مورد سم چینى قرار داد بایستى دقت شود که سم به صورت متواتوازن و متعادل چیده شود و ساختار طبیعى یک سم معمولى را حفظ کند در صورتى که یک سم بیش از حد بزرگ شده باشد با چیدن چند بار متوالى آن مى توانیم آن را یکى در میان به حالت اول بازگردانیم در صورتى که دام به علت بزرگ شدن سم لنگ شده با برداشتن بافت مرده و یا در حال مردن و بخش هاى بر آمده پنجه سم را ترمیم کرد. در آینده بافت شاخى سالم در انجا جانشین مى شود بایستى توجه داشت که سم چینى نامناسب باعث بد شکل شدن و انحراف سم و استخوان انگشت مى شود و گاو تا آخر عمر ناقص خواهد شد . ………………
ورم پستان :
از موارد تعیین کننده در حذف گاوها ورم پستان است در یک مطالعه در سال ۱۹۹۸در DHI عنوان شده که ۱۵ درصد موارد حذف مربوط به ورم پستان بوده در زایش سوم این مقدار به ۵/۱۸ درصد مى رسد۱۰ . ورم پستان به علت الودگى غدد پستانى به عوامل عفونى مثل استافیلوکوکوس اورئوس ، استرپتو کوک آگالاکتیس و گونه هایى از مایکو پلاسما وکلى فر ها رخ میدهد؛ عوامل عفونى عموما” از محیط به طور مستقیم به پستان منتقل مى شوند کهکلى فرم ها و استرپتو کوک ها اینگونه عمل مى کنند . ولى مواردى هم از خون به غدد پستانى مى روند مانند استاف اورئوس . شاخص ارزیابى ورم پستان ، تعداد سلولهاى بدنى است در حالت شدید این تعداد ۰۰۰/۴۶۰ با تولید که (۱۷۲۹۹پوند) و۶/۱۴ درصد گاو مبتلا خواهیم داشت و در حالت پایین ۱۷۵۰۰۰ و با تولید بیشتر (۲۱۰۲۱ پوند) و تنها ۳ درصد که مبتلا خواهند بود .
از نظر اقتصادى ورم پستان باعث کاهش ۱۰۰۰ پوند شیر در زایش دوم به بعد و ۵۰۰ پوند در زایش اول ایجاد خسارت مى کند .
در استراتژى مقابله با ورم پستان باید از زمان گوسالگى شروع شود و در زمان تلیسگى وتولید ادامه یابد و با رعایت اصول بهداشتى و مدریت کنترل و درمان و حذف به موقع اجرا شود .
کنترل در زمان گوسالگى و نلیسگى در گوساله هاى ماده : مصرف شیر اورام پستان به علت احتمال آلوده شدن غدد پستانى از طریقهمدیگر ویا خود دام توصیه نمى شود . عفونت استافى از دوران تلیسگى دام را مبتلا مى کند که ۸۰ درصد عفونت ها را تشکیل مى دهدو به طور معمول عفونت هاى مزمن ایجاد مى کند که شنا سایى آن مشکل است. ایجاد عفونت در تلیسه ها باعث کاهش تولید بیشتر ، کاهش ارزش تلیسه ها ، و ایجاد هزینه هاى درمان قبل از شروع تولید مى شود . مصرف آنتى بیوتیک در این زمان بسیار موثرتر از زمان شیر دهى است وهزینه کمتر است و باعث دفع آلودگى بیشتر در پستان مى شود. ………………….
ورم پستان و در دوره خشکى
دوره خشکى از لحاظ تعقیرات بافتى پستان به سه مرحله تقسیم مى شود: …………………..
مرحله اول مرحله تحلیل رفتن فعال است که در این مرحله گاو از شیر دهى به خشکى انتقال مى یابد که ۲۰-۲۱ روز ابتدایى دوره خشکى است که غلظت ترکیبات مثل بتالاکتوآلبومین ، کازیین و لاکتو آلبومین به آرامى و لاکتوز به سرعت کاهش مى یابد،وغلظت ایمنو گلوبین و لاکتو فرین افزایش مى یابد. لاکتوفرین با باند شدن با آهن، آن را از دست رس باکترى ها دور مى کند و با توجه به اینکه درکلى فرم ها جذب سیترات همراه باند شدن با آاهن رخ مى دهد پس نسبت سیترات به آهن براى ادامه زندگى آنها مهم خواهد بود از طرف دیگر غدد پستان با فاگوسیت کردن ومحدود کردن فساد اکسیداتیو باعث مى شوند که عوارض سلول هاى در حال تجزیه اند(زمان تحلیل رفتن و التهاب )حداقل شود.
گاو در این دوره براى ابتلا و وگیرى ورم پستان بسیار مستعد است ؛ از دلایل این امر، تجمع و عدم خروج شیر وعدم ضدعفونى شدن سرپستان ها و تراوش شیر از سر پستان ها مى باشد مصرفانتى بیوتیک در این زمان بیشترین تاثیر را دارد زیرا از یک طرف عوامل مستعد کننده آلودگى زیاد است و از طرف دیگر به دلیل عدم خروج مایعات (شیر) تاثیر انتى بیوتیک مى تواند بیشتر شود و در نهایت غدد پستان از عفونت هاى قبلى و جدید خصوصاً کلى فرم پاک مى شود. ……………. مرحله دوم ،مرحله تحلیل رفتن تدریجى است و مدت آن به طول دوره خشکى بستگى دارد اگر تحلیل رفتن فعال ۴-۳ هفته طول کشدو طول دوره خشکى ۶۰-۴۵ روز طول کشداین مرحلهکوتاه مشودو در صورتى که خشکى ۴۰ روز شود دیگر این مرحله را نخواهیم داشت و براى ایجاد شرایط مساعد مانیاز به ۶۵-۶۰روز خشکى داریم.
در این دوره ایجاد عفونتهاى شدید کاهش مى یابد و این دوره بالاترین مقاومت به آلودگى مهیا مى شود و در صورتى که آلودگى هم باشد محو خواهد شد که به دلیل کاهش حجم مایعات غدد و تراوشات آن مى باشد و نیز کاهش مواد مغذى که باعث رشد باکتریها مى شود . …………………………………
مرحله سوم، دوره توسعه و تولید کلسترول است که دوره انتقال از عدم شیر دهى به شیر دهى است زمان شروع آن مشخص نیست ولى احتمالاً سه تا چهار هفته قبل از زایش مى باشد ترشحات مواد مختلف از دو هفته قبل شروع مى شود و احتمال آلودگى دوباره بالا مى رود و در این زمان مقدار لاکتوفرین و سایر ممانعت کننده ها نیز کاهش مى یابد و پستان نسبت به عفونت کننده حساس مى شود .
تغذیه دوره خشکى کمبود بعضى ویتامین ها و مواد معدنى باعث تاثیر به میزان ورم پستان مى شود موادى که عدم تغذیه باعث افزایش عفونت ناشى از ورم پستان مى شود و یا باعث افزایش تعداد سلولهاى بدنى در شیر مى شود سلنیوم و ویتامین E باعث محافظت بافت ها از تخریب اکسیداتیو و تقویت عمل فاگوسیتوز مى شود .
اثرکاهش مقدار مواد مغذى دیگر نیز به اثبات رسیده، مثل بتاکاراتن - ویتامین A ،روى ، مس ، کبالت و … …………..
تاثیر حشرات در ورم پستان
مطالعاتى در سال ۱۸۸۰ اثر حشرات ( مکس ها ) را درانتقال عوامل ایجاد کننده ورم پستان خصوصاً استاف را نشان دادند این حشرات با نشستن روى پستان آلوده و خوردن محتویات آن به صورت مکانیکى عوامل را به پستان سالم گارهاى دیگر منتقل مى کند و حتى نشان دادند که در صورتى هم که روى سر پستان هاى تلیسه ها بنشینند مى توانند آنها را مبتلا کنند . تحقیقات دانشگاه لویزیا نشان داد که در صورتى که خراش و یا زخم در سر پستانها باشد جذب مگسها با به دنبال دارد که ۷۰ درصد الودگى ها مى باشند و با کنترل مگس ها ورم پستان از ۳/۵۵ درصد به ۶/۵ درصد و استریتو کوک از ۷/۲۰ درصد به ۷/۳ مى رسد … ………………. تدوین :سید محمود نصراللهى سمینار کارشناسى دانشگاه تهران منبع : http://www.farmiran.ir
