چکیده :
تفاله گوجه فرنگى به عنوان ضایعه کارخانجات رب سازى با توجه به داشتن انرژى بالا به عنوان ماده ى مغذى در تغذى گاو هاى شیرى مورد استفاده قرار مى گیرد . به دنبال گزارش بیمارى در یک گاودارى با مراجعه به محل علائمى مشابه اسیدوز ناشى از مصرف زیاد مواد پر انرژى مشاهده گردید . با توجه با تاریخچه بیمارى مشخص شدن مصرف زیاد از حد تفاله تازه گوجه در وعده اول بدون آمادگى قبلى و شروع بیمارى بلافاصله بعد از مصرف آن، نتایج بدست آمده از معاینه دام و درمان نشان دهنده اسیدوز ناشى از مصرف زیاد تفاله گوجه فرنگى و مشابه علائم اسیدوز ناشى از مصرف مواد پر انرژى بود . همچنین بهترین شیوه مصرف تفاله تازه گوجه فرنگى طرح تغذیه تدریجى دام ها با افزایش روزانه تا حداکثر مصرف در چند وعده به جاى در اختیار گذاشتن آزاد تفاله تازه گوجه فرنگى در آخور ها شناسایى گردید.
مقدمه :
تفاله تازه گوجه فرنگى محصول استحصال رب از گوجه فرنگى تازه در کارخانجات رب سازى بوده که استفاده مناسبى از آن به عمل نمى آید . در استان گلستان بیش از ۷۴۲۷ هکتار به زیر کشت مى رود و تولید آن به بیش از ۲۱۲۱۱۸۰تن بالغ مى شود . تفاله گوجه فرنگى حاوى حدود ۹/۲۲ %پروتئین خام ، ۱۵% چربى و ۳/۳۰% الیاف خام مى باشد . این ماده داراى ویتامین هاى زیاد بوده و فقط از نظر ریبوفلاوین فقیر است ، ولى میزان قابل توجهى کاروتن دارد . استفاده از تفاله گوجه فرنگى به میزان ۱۵% در جیره گاوهاى شیرى نتایج خوبى به دست آمده است . ارزش غذایى و ترکیبات شیمیایى تفاله گوجه فرنگى در منابع مختلف گزارش شده است . دى سى چرخ تفاله گوجه فرنگى را حاوى ۶۷% تى دى ان ، پروتئین خام ۲۱% ، چربى خام ۱۰%، الیاف خام ۲۵% و خاکستر ۶% گزارش نمود . نتایج آنالیز این ماده غذایى در آزمایشگاه مرکز تحقیقات استان گلستان نشان داد که تفاله گوجه فرنگى تازه حاوى ۲/۱۴% پروتئین خام ، چربى خام ۲۶/۸% والیاف خام ۴۵/۴ % خاکستر مى باشد . تفاوت ارزش غذایى گوجه فرنگى در منابع مختلف احتمالاً مربوط به ارقام و واریته و طریقه استحصال رب مى باشد .
روش کار :
با توجه به تفاله تازه گوجه فرنگى همزمان با فصل برداشت آن در فصل تابستان اقدام به بازدید از دامداریهایى که از تفاله تازه گوجه فرنگى استفاده مى کردند گردید . طبق گزارشات صاحب گاودارى واقع در شمال گرگان در تاریخ مرداد ماه سال ۱۳۸۰ بر شیوع بیمارى در گاوهاى شیرى با علائم بى اشتهایى و یک مورد مرگ ناگهانى با مراجعه به محل و گرفتن تاریخچه دامدار اشاره به شیوع بیمارى بلافاصله بعد از خوردن تفاله تازه گوجه فرنگى بعد از وعده اول داشت که همه سال به همین صورت اقدام به دادن تفاله تازه گوجه فرنگى به طور ناگهانى به گاوها بدون هیچ مشکلى مى کرد . نهایتاً مشخص گردید که میزان تفاله گوجه فرنگى داده شده مشابه سال قبل بوده ولى تعداد گاوها به علت فروش به نصف تقلیل یافته است و در واقع دامدار طبق عادت گذشته به همان میزان قبلى سال گذشته آخور ها را ازتفاله پر مى کرد بدون در نظر گرفتن تعداد گاوها ، اقدام به خوراک دادن گاوها نموده است . گاوها به طور ناگهانى به غذایى خوش خوراک مواجه شده و به میزان زیادى از آن مصرف کرده بودند که مدتى بعد از خوردن خوراک همگى دچار کاهش اشتها تا قطع اشتها شده بودند و فقط میل شدید به خوردن آب نشان داده بودند و دامدار اشاره به تغییر رنگ مدفوع به رنگ قیر تا سیاه در تعدادى از دامها داشت . همزمان در گروه زیادى از دامدارى ها از تفاله تازه گوجه فرنگى استفاده مى کردند بى اشتهایى ، میل به خوردن آب ، بیحالى ، افزایش ضربان قلب و تنفس ، توقف حرکات گوارشى ، عدم وجود مدفوع در رکتوم ،فرورفتگى شدید چشمها ، افتادگى چشمها ، افتادگى شکم به همراه جمع شدگى مایعات در شکمبه و تموج و خشکى پوست مشاهده گردید . با گرفتن نمونه از شکمبه دامهاى مبتلا PH اى در حدود ۴ به دست آمده ، علایم بدست آمده از معاینات و تاریخچه نشان دهنده ابتلا دامها به اسیدوز حاد بود . تمامى دامهاى مبتلا به اسیدوز از طریق خوراکى و عمومى درمان گردیدند .
نتایج:
با توجه به اینکه دامدار توانایى نگهدارى تفاله گوجه فرنگى را نداشته و تفاله در صورت عدم مصرف سریع غیر قابل مصرف مى گردید و دامدار ها نیز هر سال بایستى با توجه به ظرفیت مصرف نهایى خود از ابتدا فصل تولید تفاله گوجه فرنگى اقدام به خرید کنند و در نتیجه از ابتدا با حجم بالایى از تفاله گوجه فرنگى مواجه شده که بایستى همه را به مصرف دام از ابتدا برسانند که مشکلات ناشى از اسیدوز را خواهند داشت یا باتوجه به تغذیه تدریجى بخشى را به مصرف دام رسانده و بقیه را دور ریخته تا تمامى دامها به مصرف نهایى برسند . در تابستان سال بعد ۱۳۸۱ با توجه به اثرات زیان آور مصرف تفاله تازه گوجه فرنگى در دامدارى هایى که از تفاله تازه استفاده مى کردند طرح تغذیه تدریجى تازه گوجه فرنگى در جیره گاوهاى شیرى به اجرا در آمده و دامها به صورت تدریجى و در وعده ۳ وعده به میزان کم روزانه تغذیه شدند که در طى ۲ هفته تمامى دامها توانایى مصرف ازتفاله تازه گوجه را پیدا کردند و باقیمانده تفاله مصرف شده تاروز مصرف نهایى نیز روزانه بر روى زمین در مقابل آفتاب خشک گردید و سپس به تغذیه دام ها به میزان توصیه شده رسید . تمامى دامهاى مبتلا به اسیدوز حاد در سال ۱۳۸۰ حدود ۸ ساعت بعد از درمان دچار اسهال سیاه وقیرى رنگى ناشى از خونریزى ایجاد شده در اثر کنده شدن مخاط پرز شکمبه در قسمتهاى پایین تر گردیدند و به تدریج حال دام ها رو به بهبود گذاشت و شروع به تغذیه نمودند . از دامهاى در مان شده یک مورد به علت عدم به حرکت افتادن حرکات دستگاه گوارش تلف گردید . در سال ۱۳۸۱ با توجه به اجراى طرح تغذیه تدریجى دامها تمامى دامها بدون بروز علائم اسیدوز حاد و بى اشتهایى و اسهال به خوبى از تفاله تازه گو جه مصرف نمودند و هیچگونه کاهش تولیدى نیز مشاهده نگردید ، فقط در تعداد اندکى از دامها اسهال خفیف مشاهده گردید که بررسى هاى به عمل آمده مشخص گردید دامهاى پر خور دامدارى بوده اند که بیش از سایر دامها از تفاله تازه گوجه مصرف نمودند .
بحث :
تفاله تازه گوجه فرنگى به عنوان ضایعه کارخانجات رب سازى به شمار مى آید که با توجه به آنالیز تفاله گوجه فرنگى درآزمایشگاه بخش تحقیقات دامپرورى مرکز تحقیقات استان گلستان و محاسبه میزان انرژى آن معادل ۴۷۰۰ تا ۵۷۰۰ کالرى در گرم ، در جیره دام به عنوان یک ماده پر انرژى برابر با جو مورد مصرف قرار مى گیرد که با توجه به وجود اسیدهاى سیتریک ،تارتاریک ، سوکسینک ،اگزالیک ،اربیک ،فرمیک و آلوتنیک داراى PH اسیدى مى باشد . خوردن مقادیر زیادى از تفاله گوجه فرنگى که داراى قابلیت تخمیرى بالا به همرا انرژى بالا و اسیدیته بالایى مى باشد باعث افزایش اسیدیته شکمبه و کاهش PH آن به ۵ گشته که باعث نابودى باکترى ها و تک یاخته هاى تجزیه کننده سلولز و افزایش فعالیت لاکتوباسیل ها و افزایش فشار اسمتیک و جذب مقادیر زیادى از جریان خون به داخل شکمبه و افزایش غلظت خون و کم آبى بافت ها و توقف حرکات گوارشى شده که در اثر افزایش میزان اسیدوز خون عمل تامپونى بیکربنات پلاسما قادر به ایجاد اسید و باز خون نبوده و اسیدوز حاکم مى گردد و همراه با آن فشار خون کاهش یافته و در نتیجه با کاهش میزان اکسیژن در بافتهاى سطحى و افزایش اسیدیته خون در اثر تنفس سلولى مواجع خواهیم شد . همچنین جربان خون در کلیه کاهش و موجب کاهش یا قطع ادرار و گاهى شوک و مرگ مى گردد . افزایش اسیدیته خون بر قشر خاکسترى مغز اثر گذاشته و باعث نکروز آن شده که با علائم سستى ، بى اشتهایى ، بى حالى ، تلو تلو خوردن و زمین گیرى تظاهرمى یابد . بنابراین دامدار مى بایست همواره تفاله تازه گوجه فرنگى را ، به تدریج روزان افزایش داده تا به جاى در اختیار گذاشتن آزاد آن در آخورگاو دامها به مصرف تدریجى آن عادت داده تا بدون هیچ عارضه اى به مصرف حداکثر از تفاله گوجه فرنگى برسند .
منابع مورد استفاده :
۱- آمار نامه کشاورزى سال رزاعى ۸۱-۸۰ سازملن جهاد کشاورزى استان گلستان
۲- Blood , D.C& Radostiris , O.M .(۱۹۹۵) verterinary Medevin . seven .Th.Ed.Bailler tindal
۳- Church ,D.C (۱۹۸۶) . Livestock food and feeding , published by ۰ and ۱۳ books inc U.S.A
۴- Douglas , G.M &Kennet ,M.A (۱۹۷۴) lead content of food stuffs . environmrntal health Perspective
۵- Evkerle , J.r. &Harvey ,C.D. (۱۹۸۴) .Journal of food science .volumwe ۴۹ .
۶- Gould ,A.G (۱۹۷۴) .Tomato Production , Processing and quality evaluation . the aVI Publushing company
۷- Prito ,V.GIOffer ,F.franeia ,A .Mailoline , A,I . (۱۹۸۸) . Jn annali dolla facolta di napoli protein chemical composition , sigestibility in vivo and nutritive value of tomato shin seed silage .
نویسندگان :
محمد حسن پناه کارشناس محقق مرکز تحقیقات منابع طبیعى و امور دام استان گلستان
دکتر مجید یحیایى مدیر مجموعه بیمارستانى خصوصى دامپزشکى دکتر یحیایى
مجله دامدار شماره ۱۵۹
