منداب

Eruca sativa

نام علمی:  Eruca Sativa                      

نام انگلیسی:Rocket Sativa                   

نام فارسی:      منداب

نام محلی:        منداب 

مقدمه:

در گذشته از منداب بعنوان دارو استفاده می شد امروزه بعنوان سبزی خوراکی یا سالاد مصرف می شود . در ایران از منداب بعلت رشد سریع  و نیاز به آب کم و پاییزه بودن بعنوان  علوفه استفاده می شود منداب گیاهی  یکساله با ساقه های بلندی به ارتفاع بیش از یک تر است و خود گیاه عقیم است و در نتیجه باید گرده افشانی آن غیر مستقیم صورت گیرد برگهای منداب بصورت خام هم خورده می شود و بذر های آن ادرا آور و هاضم و مناسب برای باد شکم است برگهای منداب تلخ ، تند یا زننده و دارایی مقوی با مزه و طعم تند است . منداب در برابر یخبندان مقاوم است و در بیشتر خاکها در آفتاب عمل می آید برگهای مندابی که در نواحی سردسیر ، مرطوب و در خاک غنی بعمل می آید تردتر از مندابی است که در نواحی گرم وخشک بعمل می آید وتندی آن نیز کم است. منداب بوسیله ی بذر هایی که به تعداد زیاد در نبام قرار گرفته اند تکثیر می یابند رنگ بذر منداب از قهوهای تا خاکستری متغیر است و پوسته آن در اثر تماس با آب لعابی و چسبناک می شود.

خصوصیات بوتانیکی:

گیاهی علفی  یکساله و به ارتفاع 20 تا 60 سانتیمتر که ظاهری شبیه بعضی  

از تربها دارد  ولی بر خلاف آنها اگر برگهایش در بین انگشتان فشرده شود بوی نا مطبوع متصاعد می سازد . برگهای آن دارای پهنکی منقسم به چند بریدگی عمیق و نا منظم می باشد . گلهای درشت به رنگ سفید مایل به زرد یا مایل به صورتی و منقوش به شبکه ای از خطوط ظریف به رنگ بنفش دارد. میوه اش به طول 5/1 تا 3 سانتیمتر و به عرض 3 تا 5 میلیمتر است ولی بر خلاف ترب ، بند بند نیست. دارای ریشه ای بلند و باریک می باشد . بذر های زرد تا قهوه ای و قرمز گرد و تخم مرغی شکل دارد . تکثیر از طریق بذر انجام می شود.

پراکنش جغرافیایی:

این گیاه بومی ایران که در بلوچستان و نواحی اطراف دریای خزر یافت میشود.

غالب مزارع ایران مخصوصاٌ در نواحی شمالی مانند گیلان  ، مازندران ،  کرمانشاه،  آذربایجان ، اهواز،  بوشهر،  تهران ، یزد و جندق یافت می شود.

نیازهای اکو لوژیکی:

این گیاه سرما دوست یا بلند روز که همانند گندم دارای انواع پاییزه وبهاره است . مقاوم به خشکی می باشد و تولید موفق آن دیم کاری حدود 4000 میلیمتر آب نیاز دارد با این حال به رطوبت زیاد خاک نیز سازگاری ندارد تولید منداب در اغلب خاکها به اسید یته ی حدود خنثی امکان پذیر است .

منداب در خاکهای فقیر نیز بیشتر است . دردرجه حرارت پایین  دوام واستقامت بالایی دارد . دلیل مقاومت به خشکی روغن های موجود در بذر است.

ترکیبات شیمییایی:

دانه منداب دارای 30% مواد پروتیینی و معادل همین مقدار مواد چرب است از دانه آن روغنی استخراج می شود که در حرارت 31 درجه ذوب می شود ولی

در گرمای کمتر از آن بصورت توده ای سفید رنگ با ظاهر متبلور است. روغن حاوی اسید اوسیک  ، مقدار نسبتاٌ زیادی ماده گواتززا بنام گلوکوز زینولیت است . پس از استحصال روغن دانه منداب کنجاله ای باقی می ماند که 38% برتین خام دارد ودر کنجاله سیناپین وجود دارد و مهمترین منبع تری متیل آمین است.

مصارف دارویی:

قسمتهای مختلف گیاه ، اثر ضد اسکوربوت ، مدر و نیرودهنده دارد. قدما برای آن اثر مقوی قوه باء قائل بوده اند و حتی عقیده داشتند که این اثر در آن غیر قابل تردید است دارای اثر مقوی معده ورفع خستگی عمومی و آب آوردن انساج می شود.دانه اش اثر قرمز کننده پوست بندن دارد . و می توان بجای خردل در موارد ضروری دآن استفاده نمود . پرورش این گیاه به علت اثر مقوی باء که برای آن قائل بودند در محوطه و مراکز مذهبی ممنوع بوده است. در استعمال خارجی ، لوسین آن که مخلوطی با گیاهانی با اثر مشابه تیه می شود اثر تقویت موی سر ظاهر می کند . اشتها آور ، ادرار آور ، روغن آن توانایی استقامت در درجه حرارت های بالا دارد.

تکنیکهای زراعی(کاشت  ، برداشت،تکثیر):

کاشت:منداب می تواند در حداقل درجه حرارت 2 درجه سانتیگراد شروع به جوانه زدن نماید.

برداشت:زمانی انجام می شود که نیامها به رنگ قهوه ای متمایل شده باشد.

تکثیر:تکثیر منداب توسط بذر صورت میگیرد.

آفات:

v                                                    سوسک منداب:

این حشره پلی فاژ بوده و به تعداد  زیادی از گیاهان خانواده چلیپاییان بویژه کلزا و منداب ، کلم ، تربچه و خردل حمله می کند . از علف های هرز نیز ترب کوهی ، کیسه کشیش ، خردل و آدونیس ممکن است مورد حمله قرار دهد .

انتشار: سوسک منداب در آسیا و قسمتی از اروپا بالاخص بلغارستان ، رومانی و جنوب روسیه شیوع دارد در ایران  بیشتر در نواحی شمالی اطراف تهران ، اصفهان ، فارس ، همدان و قصر شیرین وجود داشته از کلزا و دیگر گیاهان تغذیه می کند .

خسارت:حشرات کامل و لارو این آفات از برگ میزبان و بویژه پارانشیم شلغم ، ترب ،‌ کلزا تغذیه کرده و فقط رگبرگها باقی می گذارد . هر چند میزان خسارت آن در بعضی از مزارع منداب اصفهان زیاد است ولی به نظر می –رسدکه این خسارت اقتصادی نباشد .

روشهای کنترل:

الف)زراعی:

1)                                                                                                                                                                                                                          شخم عمیق:از آنجایکه زمستان گذرانی این حشره به صورت تخم در داخل خاک می تواند در کاهش جمعیت زمستان گذران حشره موثر باشد.

2)                                                                                                                                                                                                                          غرقاب کردن زمین های آلوده در زمستان  ، در کاهش جمعیت آفت بسیار موثر است.

ب)بیولوژیکی:این حشره نیز دارای دشمنان طبیعی متعددی است علوی مگس پارازیتوئید Meiginia mutabilis fall  را بعنوان پارازیتوئید

لاروهای حشره اعلام نموده است . علاوه بر این دشمنان طبیعی دیگری نیز در مناطق مختلف ایران وجود دارد که جمعیت این آفت را کنترل می نمایند.

ج)شیمیایی:در شرایطی که جمعیت آفت بالا باشد می توان از امولسیون دورسبان 8/40% به نسبت 5/2 لیتر در هکتار یا پودر وتابل لاروین Df 80% به نسبت یک کیلوگرم در هکتار برای کنترل لاروها و حشرات کامل استفاده نمود .

 مبارزه با این حشره با یخ آب زمستانه برای ازبین بردن تخم ها درخاک و سمپاشی لاروها و حشرات بالغ یا سموم فسفره یا کاربا تها می باشد.

بیماریها:

                 بیماری قارچی :

پوسیدگی ساقه ی منداب بوسیله اسکلروتینیا:

این بیماری روی گیاهان پهن برگ نواحی گرم دنیا خیلی معمولی است روی منداب و خردل ابتدا از هندوستان سپس از کانادا ، چین ، دانمارک ، فنلاند ، فرانسه و برزیل گزارش شده است .

عامل و علائم بیماری:

عامل بیماری قارچ:

Sclerotinia sclerotiorum (lib.)Debery است که بطور معمول ساقه را آلوده می کند و بصورت لکه های آب سوخته وسیع است که مسیلیوم های پنبه ای شکل قارچ آن را می پو شاند و وقتی اطراف ساقه را فرا گرفت ، بوته ها پژمرده خشک می شوند.

چنانچه آلودگی خفیف باشد بوته ها کوتاه شده و زودرس می شوند. قارچ عامل بیماری ایجاد اسکلروت های سیاه رنگ تقریباًً گرد 3 تا 10 میلیمتر میکند. دوام عامل بیماری به صورت ائوسپور است که در بافت هیپر تروفی یافته ایجاد می شود و به مدت 20 سال در بقایای خشکیده باقی می ماند .

مبارزه:

در مبارزات شیمیایی ، قارچ کشهای Metalaxyl  ،Captaphol،

Mancozeb و Clorothanonil  این قارچکشها در دو نوبت سمپاشی روی شاخ وبرگ به میزان 200 تا 500 قسمت در میلیون نتیجه خوب داده بر علیه بیماره توصیه شده اند ضد عفونی بذر با قارچ کشهای سیستمیک مانند متال کسیل نیز مفید است.

                   بیماری ویروسی:

بیماری موزائیکی : ویروس موزائیک شماره ی 1 شلغم :

Turnip mosaic virusl روی برگ خردل و منداب سبب بی رنگی رگبرگها  ، نوارهای سبز رگبرگی و موزائیک خفیف برگ و قاشقی شدن آن می شود بوته آلوده کوتوله می ماند و ایجاد گل نمی کند یا کم گل خواهد بود . پنج ویروس در این گروه سبب بیماری می شوند.

صادرات و  واردات:

به گزارش ایانا از دبیرخانه شورای اطلاع رسانی دولت با وزرای عضو کمسیون ماده یک قانون نامه اجرایی قانون مقررات صادرات و  واردات و سود بازرگانی روغن خام و دانه های روغنی به جز روغن زیتون به 16% کاهش می یابد.

سود بازرگانی و  واردات روغن خام منداب پیش از این تعرفه 11% بود.

آخرین پیش بینی انجام شده در مورد حجم تولید دانه های روغنی جهانی برای سال تجاری 2004تا 2005 حاکی از کاهش 338 هزار تن و سقوط حدود 8/378 میلیون تن می باشد . افزایش سطح زیر کشت و بهبود دور نمای تولید موجب وضعیت مشابهی در مورد تولید دانه منداب کانادا و اتحادیه اروپا خواهد شد پیش بینی می شود که حجم تولید دانه منداب کانادا در سال تجاری 2004

 تا 2005 به 2/7 میلیون تن برسد در حالیکه حجم تولید دانه منداب در اتحادیه اروپا به 13 میلیون تن است.

عملکرد:

میزان بذر در هر هکتار در صورتیکه خاک نامناسب باشد از 10 کیلوگرم بذر استفاده می شود..