عوامل موثر بر تولید شیر و ترکیبات آن

هدف از پرورش گاو شیری تولید شیر با کیفیت بسیار خوب است که تا حد امکان٬ با استفاده از غذا و نیروی کارگر کمتری صورت گیرد. در نتیجه هدفهای به نژادی در بر دارنده ویژگی های است که تاثیر معنی داری بر تولید شیر خواهند داشت . از این رو میزان تولید شیر و ترکیبات موجود در آن نتیجه تاثیر مشترک توراث و محیط است .

جهت افزایش دقت انتخاب لازم است رکورد هر حیوان به طور صحیحی معرف ظرفیت ژنتیکی آن حیوان باشد ولی در واقع رکورد های تولید شیر علاوه بر نژاد تحت تاثیر عوامل محیطی مختلفی نظیر اثرات گله ٬ سال زایش ٬دفعات دوشش در روز٬ طول شیر دهی قرار دارد که در زیر به طور خلاصه به آنها اشاره میکنیم .

۱-     تفاوت های نژادی :

نژاد های گاو شیری تحت تاثیر دخالت بشر بر اساس صفات تیپ (نظیر قد ,رنگ خصوصیات پستان )یا بر اساس صفات تولیدی (نظیر تولید شیر٬ گوشت )به وجود آمده اند .

از نژادهای مشهور گاو شیری میتوان هلشتاین٬ جرزی ٬براون سوئیس را نام برد . شیر تولید شده توسط نژادهای مختلف از لحاظ درصد چربی ٬پروتئین و مقدار ماده خشک بدون چربی متفاوت بوده و اصولا نژادهایی که مقدار شیر بیشتری تولید مینمایند درصد چربی آنها کمتر است .

۲ – گله :

به طور کلی تفاوت رکورد در گله های مختلف به دلیل نحوه مدیریت از قبیل نگهداری ٬پرورش تغذیه  و غیره متفاوت است زیرا تمامی عوامل فوق در سالها و فصول مختلف تغییر مینماید لذا اثرات گله٬ سال و فصل توٲما در نظر گرفته میشوند .

۳- طول دوره شیردهی :

دوره شیر دهی مدتی است که گاو بین دو زایش متوالی شیر تولید میکند . شواهد زیادی وجود دارد که از لحاظ فیزیولوژیکی ٬شیر دهی تاثیر زیاد و قابل ملاحظه ای بر رشد جسمانی حیوان دارد .

این اثر در بعضی ازگاوها بیشتر از سایرین است . اجزا تشکیل دهنده شیر نیز تحت تاثیر مراحل دوره شیر دهی قرار میگیرند .

اصولا در یک گله گاو شیری تفاوتهای زیادی از نظر طول دوره شیر دهی وجود دارد . تعدادی از گاوها تحت تاثیر عواملی نظیر خشک شدن پیش از موعد٬ابتلاءبه بیماریها ٬ دوره شیردهی کوتاهتری نسبت به بقیه دارند لذا لازم است آنها را به منظور مقایسه رکوردهای شیر٬ برای طول دوره شیردهی تصحیح نمود .

عموماً رکوردهای شیر بر مبنای ۳۰۵ روز تصحیح میشوند زیرا فاصله بین زایشهای متوالی هر گاو باید ۱۲ ماه باشد و بر این اساس با توجه به دو ماه خشکی ٬ ده ماه شیر دهی باقی میماند .

۴- دفعات دوشش در روز :

معمولاً ۲ یا۳ بار و در بعضی از مواقع ۴ بار در روز دوشیده میشوند درصورتیکه فاصله بین شیردهی یکسان باشد اختلاف در ترکیب شیرکم میشود.هنگامی که گاو۴باردوشیده میشوددرصدچربی صبح بالاتر است .ازطرفی طول دوره شیردهی گاوی که۴ باردوشیده می شودنسبت به گاوهایی که  ۲بار دوشیده میشوند بیشتر است.همچنین درصورتیکه گاوها٬یکبادرروزدوشیده شوندزودتر خشک میشونددرنتیجه مدت شیر دهی آنها کوتاهتر از ۳۰۵ روز میشود .

۵ – سن زایش :

تحقیقات نشان داده است که با افزایش سن دام میزان شیر آنها افزایش می یابد . این افزایش در تولید به دلیل بهبود شرایط جسمانی ٬رشدوتوسعه تدریجی بافت پستان به وجود آمده است به طوری که گاوها در زایمان اول تا ششم به ترتیب ۱۰۰٬۹۵٬۹۲٬۹۰٬۸۵٬۷۵درصداز ظرفیت نهایی خودرا تولید میکنند.

هر چند که بین نژادهای مختلف گاوشیری تفاوتهایی از لحاظ سن بلوغ جسمی وجود دارد ولی در اکثر نژادهای شیری بلوغ جسمی در سنین بین ۵تا۷ سال میباشد ٬پس از این سن به دلیل کاهش فعالیت غدد پستانی و بروز اختلالات گوارشی میزان تولید شیر کاهش پیدامیکند .

۶-دفعات زایش :

از دیدگاه اقتصادی دفعات زایش گاوها برای یک دامدار اهمیت دارد.در اکثر موارد سن حیوان با تعداد دفعات زایش گوساله ها سنجیده میشود. با این حال هنگامی که سن گاو در اولین زایش زیاد باشد و فاصله زایشها نیز به دلایل مختلفی متغییر باشد دفعات زایش نمیتواند معرف سن حیوان باشد معمولا تولید شیر گاو در دوره شیردهی چهارم یا پنجم حداکثر است .

۷- فصل زایش :

میانگین تولید شیر گاوهایی که در فصول مختلف زایش نموده اند متفاوت است . بنابر این با توجه تفاوتهای موجود در شرایط اقلیمی ٬رکوردهای حیوانات برای فصل زایش تصحیح میشوند.بررسیهانشان میدهد که میانگین تولید شیر گاوها یی که در فصول پاییز و اوایل زمستان زایش میکنند بیشتر از تولید گاوهایی است که در فصول بهار یا تابستان زایش میکنند . درواقع به دلیل بالاتر بودن درجه حرارت محیط و کاهش اشتهای حیوان تولید شیر ماههای تابستان کاهش می یابد.

۸ - طول مدت خشکی و شرایط جسمانی  :

به مدت زمانی که پستان خشک بوده و گاو شیرتولید نمی کند اصطلاحاً دوران خشکی گاو گفته میشود .در مدتی که گاو شیر میدهد بافت پستان فرسوده شده و بعضی از سلولها ی تولید کننده شیر از بین می روند بنابراین باید یک دوره استراحت عدم شیردهی وجود داشته باشد که دام بتواند ضمن ترمیم بافتهای پستانی برای شیردهی بعدی آماده گردد که بهترین زمان توصیه شده برای خشک کردن گاوها دو ماه قبل از زایمان می باشد  .